Inlei ko’li sohilida istiqomat qiluvchi odamlar dalada ishlashni istamagan vaqt bo’lgan. Ular hunarmandchilik va savdoga ko’proq qiziqishgan. Buning sababi, yerning katta qismi suv bilan to’lib toshgan va quruq joylar juda kam qolgan edi.
O’sha uzoq vaqtlarda soliq yig’uvchisi ko’lda joylashgan mamlakatni boshqarib turdi, mamlakat hukumati dalalarni kengaytirish va guruch ekishga buyurdi, toki butun mamlakatni boqishi uchun. Lekin Inleyning aholisi savdo va hunarmandchilik bilan shug’ullanishni davom ettirdi. Guruch ozgina ekildi va u faqat ikki oy davomiga yetar edi.
Soliqchi juda xafa bo’lib, vahimaga tushdi. Bir kuni u ko’lning ikkita aholisini, boy savdogar va kambag’al dehqoni chaqirdi. Ikkalasini ham hurmat bilan kutib oldi va so’radi:
– Dunyodagi eng muhim narsa nima – oltin yoki guruch?
Boy savdogar shunday javob berdi:
– Dunyoda oltindan ko’ra qimmatbaho narsa yo’q. Oltin past odamni muhim qiladi. Agarda oltin bor bo’lsa, u sharafga ega, kuch-qudratga ega, qoniqish bilan yashaydi. Men oltin oldida ta’zim qilaman.
Kambag’al dehqon shunday javob berdi:
– Bizning dunyomizda guruchdan ko’ra hech narsa muhim emas. Barcha tirik jonzotlar o’zlarining rizq-ro’zlaridan foydalanishadi. Biz, odamlar, guruch iste’mol qilamiz. Undan bizning sog’ligimiz va kuchimiz bor. Yana guruchni ekishimiz kerak. Shunda ochlik va ehtiyoj bo’lmaydi. Men guruch oldida ta’zim qilaman.
Soliq yig’ishtiruvchi qovog’ini soldi. U o’zi dehqon to’g’ri ekanligini tushundi, lekin u savdogarni ishontirishni xohladi.
– Shunday qilib, siz uchun oltin muhim, siz uchun esa – guruch. Sizning nutqingizda hech qanday kelishuv yo’q va soliqchi jahl bilan o’rnidan turdi. Men ham to’g’ri yechimni topolmayapman. Shunday qilib, yetti kundan keyin oilangiz bilan birga kelishingiz kerak. Siz uchun eng muhim bo’lgan narsalarni o’zingiz bilan oling. Hayotni o’zi sizni hukm qilsin!
Bu bilan u ikkalasini ham qo’yib yubordi. Ularning har biri o’z uyiga qaytdi. Hammasi kelishga tayyorgarlik ko’rishga kirishdi. Oltinni qadrlaydigan boy odam oltin, halqalarni, bilaguzuklarni, sirg’ani yig’di. U xotiniga va qizlariga hamma oltin zargarlik buyumlarini qo’yishlarini aytdi va qolganlar – tovoqga qo’ydi. Yetti kunning o’zida oilasi va mol-mulklari bilan savdogar soliq yig’uvchisiga bordi.
Kambag’al dehqon ham bosh o’tirmasdi: u guruchni pishirib, guruch unidan non va pishiriqlarni tayyorladi. Bularning barchasi tovoqlarga solib, xotini va qizlariga berib, soliq yig’uvchi uyiga borishlarini aytdi. Dehqon o’zi savatga pishirilgan guruch yig’ib, savatni yelkasiga osib, ularning orqasidan yurdi.
Ikkala Inlei aholisi va ularning oilalari soliqchiga kelganlarida, u keltirgan narsalariga qaradi, tabassum qildi, lekin hech nima demadi. Keyin u o’z xizmatchilarini chaqirib, ikkala oilani alohida uyga joylashtirishni buyurdi. Agar ular nima so’rasalar, ularga faqat suv beringlar.
Xizmatkorlar xo’jayinining buyrug’ini bajarishdi. Kulbada suvdan boshqa hech narsa yo’q edi. Yaqinda hamma och qoldi. Oziq-ovqat bilan to’lib-toshgan dehqon, o’z xotinini va qizlarini oziqlantirdi. Boy odamning oilasini boqish uchun hech narsasi yo’q edi, chunki oltini yeyisholmaydi! U dehqonni u bilan bo’lishishni so’radi.
Dehqon javob berdi:
– Men xursand bo’lardim, lekin bu yerda qancha vaqt o’tirishni bilmayman. Men qo’rqaman, go’yo mening oilam och qolmasin.
Keyin och boy odam uni guruchni oltinga sotishni taklif qildi, ammo dehqon:
– Oltinni nima qilishim kerak? Ular bilan to’yib bo’lmaydi!
Ikki kundan keyin soliq yig’uvchi ikkala oilani ham kulbadan ozod qilishni buyurdi. Keyin u kambag’al dehqonlarning to’laqonli va xushchaqchaq ekanini va oltin bilan osilgan boy oilani butun dunyoga och va g’azablanganligini ko’rdi.
– Xo’sh, nima muhimroq – guruch yoki oltinmi? – deb soliqchi so’radi.
– Guruh muhimroq. Guruchni ekishimiz kerak, – dedi och savdogar.
– Xo’sh, ikkalangiz ham rozi bo’ldingiz, uyga qaytinglar! – soliqchi xulosa chiqarib, barchasini ozod qildi.
O’shandan beri Inley aholisi ko’plab guruchlarni suv ostida qolgan yerlarda va yomg’irli dalalarda ekishga kirishdi. Guruch juda ko’p edi – mamlakatning barcha aholisiga yetar edi.