Dada mehridan kuch olgan ayollik

Otalar o‘zgardi — va ular bilan birga o‘sgan qizlar ham.

So‘nggi yigirma–o‘ttiz yil ichida “ota” obrazi butunlay yangilandi. Ilgari u oilada so‘nggi so‘zni aytadigan, sovuq va talabchan patriarx sifatida ko‘rilgan bo‘lsa, bugun u — iliq, hissiy jihatdan ochiq va farzand tarbiyasida faol ishtirok etadigan inson. Endilikda yangi avlod qizlari shunday otalar bilan ulg‘aymoqda: ular taglik almashtirishdan tortib his-tuyg‘ular haqida suhbatlashishgacha, har qanday orzuni — balerina bo‘lish istagidan tortib dasturlashni o‘rganishgacha — qo‘llab-quvvatlashadi.

Bu jarayon yangi turdagi ayollikni shakllantirmoqda — o‘ziga ishongan, butun, jamiyatning majburlovchi “rol”lari va gender chegaralaridan ozod bo‘lgan ayollikni.

Keling, psixolog Yuliya Taribo bilan birga, otaning ishtirok etuvchi roli qiz farzand shaxsiyatiga va uning kelajakdagi munosabatlariga qanday ta’sir qilishini ko‘rib chiqamiz.

Patriarxdan — hamkor otalikka

Yaqin o‘tmishda ota ko‘pincha uzoqdagi hokim shaxs sifatida qabul qilinar, uning so‘zi bahsga sabab bo‘lmas edi. Bugun esa u — bola hayotining faol ishtirokchisi. Sotsiologik ma’lumotlarga ko‘ra, zamonaviy otalar bolalari bilan bundan 40 yil avvalgiga qaraganda uch baravar ko‘proq vaqt o‘tkazishadi. Bu faqat miqdor emas, balki sifat o‘zgarishidir — oiladagi erkak rolining yangi talqini.

Endilikda “ota har doim to‘g‘ri” degan tamoyilni “ota tinglaydi va tushunadi” degan yondashuv almashtirdi. U endi faqat ta’minotchi emas — u hissiy tayanch, yo‘l ko‘rsatuvchi va do‘st. Bunga feministik harakat, erkaklik haqidagi tasavvurlar qayta ko‘rib chiqilishi va teng ota-onalik g‘oyasi turtki bo‘ldi.

Zamonaviy otalar o‘z his-tuyg‘ularini nomlashni, xatolarini tan olishni, o‘zini himoyasiz holatda ko‘rsatishni o‘rganishmoqda — bu ularni “kamroq erkak” qilmaydi, aksincha, insoniy tajribani boyitadi.

Hissiy xavfsizlik — hayotiy tayanch

Psixologlarning ta’kidlashicha, ishonchli va mehribon ota qizida ichki tayanch hissini shakllantiradi — bu tuyg‘u umr bo‘yi uni kuzatib boradi. Hissiy jihatdan ochiq ota bilan ulg‘aygan qizlar o‘ziga ishonchliroq bo‘lishadi, erkaklardan doimiy maqtov yoki tasdiq izlamaydi — bu ishonchni ular allaqachon bolalikda olgan bo‘ladi.

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ota bilan sifatli aloqa qizning kelajakda tanlaydigan sherigi va munosabatlar xarakteriga bevosita ta’sir qiladi. Tinglay oladigan, tushunadigan ota qiziga shunday namuna beradi: erkaklar xavfsiz, ishonchli va hamdard bo‘lishi mumkin. Shu orqali qizlar sog‘lom mezonni o‘zlashtiradi — sherik kuchli bo‘lishi shart emas, u hissiy jihatdan yetuk bo‘lishi kerak.

Bunday otalarning qizlari toksik munosabatlarga tushib qolish ehtimoli pastroq. Chunki ular hurmat, masofa va chegaralar qanday bo‘lishini bilishadi. Bundan tashqari, ota ularni his-tuyg‘ularni bostirmasdan, tan olib va to‘g‘ri yo‘naltirib yashashga o‘rgatadi.

---

Gender qoliplaridan ozodlik

Ilgari otalar qizlariga tor doiradagi “ayollik” rollarini o‘rgatishgan — itoatkor, chiroyli, g‘amxo‘r bo‘lishni. Bugungi otalar esa bu qoliplarni buzmoqda: ular qizlarining qiziqishlarini jins bilan bog‘lamaydi. Endi qizlar futbol o‘ynaydi, konstruktor yig‘adi, robototexnikani o‘rganadi — va ko‘pincha ularning yonida ularni to‘xtatmaydigan, aksincha, qo‘llab-quvvatlaydigan ota turadi.

Tadqiqotlarga ko‘ra, otaning faol ishtiroki qizlarda kasb tanlash erkinligini kengaytiradi va o‘z kuchiga ishonchni oshiradi. “Sen kim bo‘lishni istasang, shunga erishasan”, — degan so‘zlarni aytgan ota, aslida, yangi ayollikni yaratmoqda: erkaklikka qarshi emas, balki “kerak” va “mumkin emas” degan chegaralardan xoli bo‘lgan ayollikni.

Bunday qizlar kuch va noziklikni, orzu va sezgirlikni uyg‘unlashtira oladi. Ular “malika” yoki “o‘g‘il bola” roliga sig‘ishga urinmaydi — ular shunchaki o‘zlari bo‘lishadi: murakkab, tirik, haqiqiy.

Ishonch — otaning tan olishi orqali

Otaning “Men sendan faxrlanaman” degan so‘zi qiz uchun sehrli kuchga ega. U bu so‘zlar orqali o‘z qadrini tashqi ko‘rinish orqali emas, balki shaxsiy fazilatlari — aql, jasorat, mehr, qat’iyat orqali his qiladi.

Harakati uchun maqtov olgan, nafaqat chiroy uchun e’tirof etilgan qizlar o‘zini past baholamaydi, “soxtalik sindromi”dan aziyat chekmaydi. Ular hayotda o‘z o‘rnini egallashdan cho‘chimaydi — ichkaridan ruxsatni allaqachon olishgan.

Zamonaviy otalar qizlariga chegaralar qo‘yishni ham o‘rgatadi — hatto o‘zlariga nisbatan ham: “yo‘q” deyishni, mojarodan qo‘rqmaslikni, faqat boshqalarga yoqish uchun o‘zini yo‘qotmaslikni. Bu qo‘llab-quvvatlash “barchani rozi qilish” istagiga qarshi himoya bo‘lib, sog‘lom o‘zini himoya qilish qobiliyatini shakllantiradi.

Munosabatlarda yangi mezon

Faol otalar bilan ulg‘aygan qizlar erkaklar va munosabatlarga boshqacha qaraydi. Ular bilishadi: erkak his-tuyg‘ulari haqida gaplasha oladi, mehr ko‘rsata oladi, kechirim so‘rashi mumkin.

Ota uy ishlarini ona bilan teng bo‘lib bajarayotganini, unga hurmat bilan munosabatda bo‘layotganini, noziklikdan cho‘chimayotganini ko‘rgan qiz boshqa andozani o‘zlashtiradi — bo‘ysunish o‘rniga sheriklikni.

Shu sababli bunday ayollar tenglik va o‘zaro hurmat yo‘q munosabatlarga rozi bo‘lmaydi. Ular erkakdan “ta’minotchi” yoki “qutqaruvchi” rolini kutishmaydi — ular yonma-yon yuradigan hamrohni izlaydi.

To‘g‘ri, bu yetuklik ayrim erkaklar uchun sinov bo‘lishi mumkin: hamma ham shunday o‘rnak bilan ulg‘aymagan. Mustaqil va kuchli ayollar ularni hayratga solishi tabiiy. Ammo aynan shu tafovut munosabatlar madaniyatini oldinga siljitadi.

---

Soyali tomonlar va muvozanat

Ammo hissiy yaqinlikning ham nozik tomoni bor. Ba’zan ota “eng yaqin do‘st”ga aylanib, bilmagan holda qizining tengdoshlari bilan sog‘lom aloqa o‘rnatishiga to‘sqinlik qiladi. Qo‘llab-quvvatlash haddan oshsa — u giperparvarish, chegaralarni chalkashtirishga aylanadi.

Muhim narsa shuki, ishtirok — bu to‘liq birlashish emas.
Qiz bola mustaqillikka, xatolarga va o‘z qarorlariga haqli. Yana bir xavf — otani ideallashtirish: keyingi sheriklar baribir u bilan solishtirishda “yutqazadi”. Ammo hech bir erkak otaning nusxasi bo‘lishga majbur emas. Chinakam yetuklik — qiz otani inson sifatida ko‘ra olganida, hayotini uning kutganidek emas, o‘z tanlovi bilan qurishga qodir bo‘lganda keladi.

Yaqinlik va mustaqillik o‘rtasidagi muvozanat — sog‘lom munosabatlarning eng muhim belgisi.

Yangi avlod ayollari

Hissiy jihatdan faol otalik yangi avlod ishonchli ayollarini tarbiyalamoqda. Ular “dadamning qizi” degan so‘zning eski ma’nosida emas — balki ichki tayanchga ega, muhabbatni qaramliksiz, o‘zini qadrlashni esa tashqi tasdiqsiz biladigan ayollar.

Yangi ayollik — bu kuch va noziklik uyg‘unligi, his qilish va harakat qilishni birlashtirish san’ati.
Ota hurmat, yetuklik va hissiy ochiqlik namunasini ko‘rsatganida, qiz butun shaxs sifatida o‘sadi.
Bunday tajriba nafaqat uning hayotini, balki erkak va ayollar o‘rtasidagi munosabatlar madaniyatini ham o‘zgartiradi — uni yanada ongli, teng va insoniy qiladi.