The Economist nashri ma’lumotlariga ko‘ra, bugungi kunda dunyoda ilgarigi ijtimoiy tendensiyalar saqlanib qolganda bo‘lishi mumkin bo‘lgan miqdordan 100 million ko‘proq yolg‘iz odam yashaydi.
Jurnalning yangi sonida global miqyosda tez sur’atlar bilan o‘sib borayotgan yolg‘izlik epidemiyasi tahlil qilindi. Muqovada ramziy ma’noda sukunat ichida uxlayotgan va uyg‘onayotgan inson tasvirlangan. Statistik ma’lumotlar bu hodisaning ko‘lamini ko‘rsatib bermoqda: 25—34 yoshli erkaklar orasida har ikkinchisi juftsiz yashamoqda, ayollar orasida esa bu ko‘rsatkich 41 foizga yetgan.
Ijtimoiy qadriyatlarning o‘zgarishi yolg‘izlikni qayta tushunishga olib keldi. Ilgari u shaxsiy muvaffaqiyatsizlik sifatida qabul qilingan bo‘lsa, bugungi kunda tobora ko‘proq erkinlik va mustaqillik ramzi sifatida namoyon bo‘lmoqda. Ayniqsa, bu o‘zgarish iqtisodiy jihatdan mustaqil bo‘lib, moddiy sabablarga ko‘ra munosabatlarga kirishishga majbur bo‘lmagan ayollar orasida yaqqol sezilmoqda.
Biroq tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, yolg‘iz odamlarning 60—70 foizi aslida munosabat qurish istagida. Asosiy to‘siqlar qatorida ortiqcha kutilmalar, moliyaviy beqarorlik va raqamlashtirish sharoitida ijtimoiy ko‘nikmalarning zaiflashuvi mavjud. Zamonaviy insonlar uchun onlayndan tashqarida tanishish, mazmunli suhbat qurish va gadjetlarsiz muloqot qilish tobora qiyinlashmoqda.
Bu hodisa global tus olmoqda: AQSHda uy xo‘jaliklarining 28 foizi yolg‘iz kishilardan iborat, Fransiya va Braziliyada bunday oilalar soni ikki barobarga oshgan, Yaponiyada esa keksalar qamoqqa tushish va ijtimoiy yakkalanishdan qochish uchun ongli ravishda mayda jinoyatlarga qo‘l urmoqda.
Ushbu tendensiyalar fonida “yolg‘izlik iqtisodiyoti” shakllanmoqda — tanishuv xizmatlari, birgalikda vaqt o‘tkazish ilovalari, antidepressantlar bozori va hamxona tanlash xizmatlari rivojlanmoqda. Yolg‘izlik istisnolikdan chiqib, yangi ijtimoiy me’yorga aylandi, natijada har kim o‘ziga o‘zi sherik, ruhshunos va eng yaqin do‘st bo‘lgan jamiyat vujudga kelmoqda.
Avvalroq Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti hisobotida ham har soatda Yer yuzida taxminan 100 kishi yolg‘izlik bilan bog‘liq turli omillar sababli vafot etayotgani haqida xabar berilgandi. Bu yiliga deyarli 900 ming o‘lim holati qayd etilishini anglatadi.
Jahon bo‘yicha yolg‘izlikning o‘sib borishi — bu faqat shaxsiy muammo emas, balki ijtimoiy tizimlarning o‘zgarishi natijasidir. Odamlar mustaqil bo‘layotgani yaxshi, ammo mustaqillik bilan birga hissiy ajralish ham ortmoqda. Ko‘pchilikda “muvaffaqiyatli ko‘rinish” bosimi kuchli, shu bois odamlar real ehtiyojlarini — yaqinlik, qo‘llab-quvvatlash, muloqot istagini — inkor qilishmoqda. Bu ichki ziddiyat stress, xavotir va izolyatsiyaga olib keladi. Yechim: odamlar o‘z ehtiyojlarini tan olishni o‘rganishi va “men mustaqil bo‘lishim kerak” degan qat’iy stereotipdan voz kechishi zarur.
Raqamli muhitda o‘sayotgan avlod sekin-asta jonli muloqot ko‘nikmasini yo‘qotmoqda. Bu psixologik jihatdan juda xavfli: odam gaplashishni bilmasa, munosabat qura olmaydi, munosabat qura olmasa — yolg‘izlikda qoladi. Bu zanjir butun dunyo bo‘ylab kuzatilmoqda. Yechim: real hayotdagi uchrashuvlar, muloqot klublari, ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantiruvchi treninglar va yoshlar uchun “offline” tadbirlar sonini ko‘paytirish kerak. Bunday maydonlar odamlarni qayta bir-biriga yaqinlashtiradi.
Bugungi yolg‘izlikning asosiy omillaridan biri — haddan tashqari yuqori kutilmalar. Ijtimoiy tarmoqlar mukammal hayot va ideal munosabatlar haqidagi yolg‘on tasvirni yaratib, odamlarni real munosabatlardan sovitmoqda. Natijada oddiy insoniy kamchiliklar ham ko‘tarib bo‘lmaydigan nuqson sifatida ko‘riladi. Yechim: psixologik jihatdan sog‘lom kutilmalarni shakllantirish, idealizatsiyani kamaytirish va haqiqiy hayot bilan virtual hayotni ajrata olish ko‘nikmalarini o‘rgatish zarur.
Yaponiyadagi holat — global muammoning og‘ir ko‘rinishi. Keksalar odamlar bilan muloqot qilishga, e’tibor va yaqinlikka chanqoq, ammo jamiyat ularga yetarli imkoniyat yaratmayapti. Oqibatda ular hatto jinoyat sodir etishga majbur bo‘lishmoqda. Bu jamiyatdagi befarqlikning kuchayganini ko‘rsatadi. Yechim: keksalarga ijtimoiy dasturlar, klub va markazlar, ko‘ngillilik harakatlari orqali muntazam muloqot maydoni yaratish kerak.
“Yolg‘izlik iqtisodiyoti”ning rivojlanishi ham ikki tomonlama hodisa. Bir tomondan, yolg‘iz odamlar uchun xizmatlar ko‘paymoqda — bu yaxshi. Ammo ikkinchi tomondan, iqtisodiyot yolg‘izlikdan foyda ko‘rayotgani uchun muammoning o‘zi chuqurlashishi mumkin. Yechim: odamlarni birlashtiradigan, jamiyatga bog‘laydigan loyihalarni rivojlantirish va ruhiy salomatlikni mustahkamlashga yo‘naltirilgan ijtimoiy siyosat zarur.
Yolg‘izlik epidemiyasi — bu shunchaki hissiy holat emas, balki global sog‘liq, iqtisod va jamiyat muammosi. Bu ko‘lamga faqat psixologlar emas, davlatlar, ta’lim tizimi, media va texnologiya sohasi ham javobgar. Yechim — odamlar o‘rtasidagi aloqalarni tiklash, muloqotni qadrlashni qayta o‘rganish va insonni inson qiladigan sifatlarni — yaqinlik, hurmat, empatiyani — madaniyatga qaytarishdir. Yolg‘izlik shaxsning aybi emas, lekin uni yengish har birimizning qo‘limizda.
Chunki hozirda hamma pul qidiryapti, boy bolmasangiz hech kimga kerak emassiz