“O’g’il bolalar yig’lamaydi”: mashhur stereotip erkaklar ruhiyati va hayotini qanday buzadi

Tuyg’ularni taqiqlash munosabatlarni o’rnatishga xalaqit beradi va erta o’limga olib kelishi mumkin.

O’g’il bolalar yig’lamaydi degan stereotip qayerdan paydo bo’lgan?

Erkaklar ayollarga qaraganda kamroq his-tuyg’ularni ko’rsatishadi deb hisoblashadi, ammo bu unday emas. Tadqiqotchilar ikkala jins vakillari ham his-tuyg’ularning namoyon bo’lishiga bir xil darajada moyil ekanligini aniqladilar. Ammo his-tuyg’ularning ifodasi ko’p jihatdan vaziyatga va gender rollarga bog’liq.

Xususan, ko’z yoshlariga kelsak, 1980-yillarda olimlar o’rtacha bir oyda ayollar 5,3 marta, erkaklar esa 1,3 marta yig’laydilar. Yaqinda o’tkazilgan tadqiqotlar shunga o’xshash natijalarni ko’rsatdi. Bunday statistika biologik tushuntirishga ega. Testosteron yig’lashni bostirishi mumkin va ayollarda yuqori bo’lgan prolaktin ko’paytirishi mumkin.

Biroq, qiyosiy tahlilda, badavlat mamlakatlardagi odamlar odatda tez-tez yig’laydilar. Bunga ular yashayotgan madaniyat imkon beradi. Kambag’al mamlakatlarda yig’lash uchun ko’proq sabablar bor, lekin u muhitda his-tuyg’ulik yaxshi narsa deb hisoblanmaydi.

Agar siz chuqurroq qarasangiz, ko’z yoshlari tabu emasligi aniq bo’ladi. Zaiflik bilan bog’liq bo’lgan his-tuyg’ular haqida gapiriladi: qayg’u, sog’inish, umidsizlik.

His-tuyg’ularning namoyon bo’lishini taqiqlash, to’g’ridan-to’g’ri genderga noto’g’ri munosabati bilan bog’liq bo’lib, bu ikkala jinsga ham ta’sir qiladi. Kollektiv ongda kuchli, qat’iyatli va egilmas bo’lishi kerak bo’lgan haqiqiy erkakning ma’lum bir qiyofasi mavjud. Amalda mazmunga emas, shaklga ko’proq e’tibor beriladi. Ko’z yoshlar, qayg’u, qo’rquv taqiqlangan va asossiz agressiya esa rag’batlantiriladi, garchi bularning barchasi xarakter kuchiga hech qanday aloqasi bo’lmasa ham.

Tuyg’ularni taqiq qilish – bu o’g’il bolalar turli ko’rinishda duch keladigan eng keng tarqalgan gender o’rnatmadir. Ota-onalar bolasiga zaiflik bilan bog’liq bo’lgan his-tuyg’ularni boshdan kechirishni taqiqlaydilar. Ular bolaning tashvishlarini qadrsizlantirishlari va buning uchun uni sharmanda qilishlari ham mumkin. Ular hech qachon yig’lamaydigan, qo’rqmaydigan va og’riqni his qilmaydigan kuchli erkak qiyofasini misol qilib keltiradilar.

Ota-onalar buni eng yaxshi niyat bilan qilishlari mumkin. Ammo natija har doim ham siz kutgandek bo’lavermaydi.

Tuyg’ularni taqiqlashga genderga tegishli bo’lmagan jihat ham qo’shiladi. O’zbekistonda hali ham o’z farzandlari yoki o’zlari haqida gap ketganda, his-tuyg’ularga kam e’tibor berishadi. Shuning uchun, bolaning qayg’usiga duch kelganda, ota-ona ko’pincha yetarli darajada javob bera olmaydilar. Qanday yordam berishni bilmaydilar va bolalarning ko’z yoshlarini g’azablanish manbai sifatida qabul qiladilar. Bunday vaziyatda “yig’lama” deyish ancha oson.

Tuyg’ularni taqiqlash qanday xavf tug’diradi

Inson psixikasida ma’lum his-tuyg’ularni o’chirishga imkon beruvchi tugma yo’q. Bu shunchaki sodir bo’layotgan voqealarga reaktsiya. O’zimizga yoki boshqa birovga his-tuyg’ularimizni ifoda etishni taqiqlash orqali biz ularni bekor qilmaymiz. Shunchaki, uyat va qo’rquv ko’rinishidagi ikkinchi darajali his-tuyg’ular qayg’u hissiyotiga qo’shiladi: agar kimdir buni ko’rsa nima bo’ladi? Bunday yondashuv ko’plab muammolarga olib kelishi mumkin.

Tuyg’ularni qayta ishlash qobiliyatining yo’qligi

O’z his-tuyg’ularingizni tahlil qilish o’z vaqtida nima sodir bo’layotganini tushunishga va unga to’g’ri javob berishga yordam beradi. Agar biror narsa sizga quvonch keltirsa, u bilan tez-tez shug’ullanishni hoxlaysiz. G’azab – bu begona bosqinga mantiqiy javobdir. Agar qayg’uli narsa yuz bersa, siz qayg’urasiz.

His-tuyg’ularingizni tushunish uchun siz ularga duch kelishingiz kerak. Agar bolaligidanoq odam o’zida ba’zi his-tuyg’ularni taqiqlab qo’yishga odatlangan bo’lsa, unda ular bilan ishlash uchun yo’llar topa olmaydi. Natijada ko’plab muammolar va tushunmovchiliklar paydo bo’ladi.

Misol uchun, erkak kishi qayg’urishi mumkin, chunki bugun uning itining o’limi yilligi. Uning yaqin do’sti nima bo’lganini tushunishga harakat qilmoqda. U yordam bera oladimi? Bu vaziyatda nima bo’layotganini tushuntirish va bu yordamni qabul qilish mantiqan to’g’ri keladi. Yoki sevganiga baqirib berish, chunki xafa bo’lish taqiqlangan va hech qanday sababsiz baqirish mutlaqo qonuniydir, bu his-tuyg’ularni yengish yo’lidir. Lekin bunday vaziyatda yaqinlar osongina sizdan uzoqlashishlari mumkin.

Tuyg’ularni qayta ishlashga qodir emasligi sababli, erkak keng ma’noda munosabatlarni o’rnatish muammolariga duch keladi. U nimani his qilayotganini tushunmaydi va buni suhbatdoshga yetkaza olmaydi. O’zaro munosabatlardagi kamchiliklarni muhokama qilishni istamaslik, ko’pincha erkakning his-tuyg’ular bilan majburiy aloqa qilishning noqulay vaziyatiga tushib qolishi mumkin bo’lgan hamma narsadan qochishi bilan bog’liqdir.

O’z his-tuyg’ularini bostirgan va tushunmaydigan erkak uchun yaqin va iliq munosabatlar qurish juda qiyin bo’ladi. O’z tuy’gularini qadrsizlantirib, u sherigining his-tuyg’ularini qadrsizlantirishga odatlanib qoladi.

O’z-o’zini buzadigan xatti-harakatlar

Tuyg’ularni tahlil qilish va ularga dosh bera olmaslik nafaqat boshqalarga ta’sir ko’rsatadi.

Voyaga yetganida, hissiy qobiq yaxshi shakllangan, ammo shunga qaramay, ba’zi juda kuchli his-tuyg’ular uni muntazam ravishda kesib o’tadi. Bu umidsizlikka olib keladi. Erkak sarosimaga tushib, bu muvozanatni keltirib chiqargan vaziyatga nisbatan tajovuzkorlikni his qiladi. U odatda keskinlikni bartaraf etish uchun ba’zi maxsus holatlarga muhtoj bo’lib qoladi.

Avvalo, bu adrenalin faoliyatga tegishlidir. Ba’zan ular kompyuter o’yinlari kabi juda zararsizdir. Ammo ko’pincha bu spirtli ichimliklar, agressiv haydash va boshqa yuqori xavfli faoliyatlardir. Bularning barchasi jarohat yoki o’limga olib kelishi mumkin.

Salomatlik va ruhiy muammolar

O’g’il bolaga kuch va qo’rqmaslikni singdirmoqchi bo’lgan ota-onalar, bu ta’sir aksincha bo’lishi mumkinligi haqida o’ylamaydilar. Bolada o’ziga shubha va kuchli odamning qiyofasini saqlab qolmaslikdan qo’rquv paydo bo’ladi.

Har doim his-tuyg’ularni bostirish mumkin emas: bizning psixikamiz shunday ishlaydi. Bostirilgan hamma narsa ertami-kechmi chiqish yo’lini topadi. Charchoq shaklida o’zini namoyon qilsa yaxshi. Ammo ko’pincha psixosomatik kasalliklar, nevrozlar va depressiv holatlar orqali chiqish yo’lini topishadi.

Erkaklar o’zlari uchun muhim bo’lgan sohalarda, ishdagi qiyinchiliklarga, biznesning qulashiga va boshqa muammolarga chiday olmay, bu hissiy yukni qanday yengishni bilmay, o’z joniga qasd qilish holatlari ko’p. Bizning psixikamiz qanday ishlashini tushunmasdan va qabul qilmasdan (jinsidan qat’iy nazar) to’liq va baxtli hayot kechirish juda qiyin.

Tuyg’ularni taqiqlashni olib tashlash uchun katta yoshli erkak nima qilishi kerak

Eng to’g’ri qaror psixologga murojaat qilish, lekin o’zingiz qilishingiz mumkin bo’lgan narsalar ham bor.

Tuyg’ularingizni payqashni boshlang, ularni bostirmang, balki kuzating. Kuch haqiqiy his-tuyg’ularingizni taqiqlashda emas, balki ularga to’g’ri qarashda va muammoni hal qilishning to’g’ri yo’lini tanlashdadir. Qadrsizlanmaslik yoki sharmanda qilmaslik, balki o’zini o’rganish muhimdir. Bunday holda, ilgari his-tuyg’ularni bostirish uchun sarflangan katta miqdordagi energiya chiqariladi. Agressiya muhim va zarur, ammo bu muammolarni hal qilishning yagona yo’li emas.

Tushunishingiz kerakki, ota-onangiz sizni qanday bilishsa, shunday tarzda tarbiyalaganlar va, ehtimol, ularning ota-onalari ularni ham shunday tarbiyalashgan. Biroq, hayotingizda ushbu namunaga amal qilishingiz kerak degani emas. Muammoni anglash orqali siz tanlovga ega bo’lasiz: odatdagi yo’ldan borish yoki yo’q.

O’g’il bolalarning ota-onalari nimani yodda tutishlari kerak?

Bolaga his-tuyg’ularni boshdan kechirishga ruxsat berish, uni hayotda hech narsaga erisha olmaydigan, yig’lovchi qilib tarbiyalashni anglatmaydi. Aksincha, o’zingizni va boshqalarni tushunish muvaffaqiyat uchun kuchli vositadir. Rivojlangan hissiy intellekt ishda va shaxsiy hayotda yordam beradi. Va gender stereotiplari ko’rinishidagi sun’iy cheklovlarning yo’qligi, bolaga o’zini xohishiga ko’ra faoliyatni tanlashga imkon beradi va “Haqiqiy erkak”  ota-ona darajasiga o’tish uchun ko’p kuch sarflamaydi.

Ota-onalarning vazifasi, birinchi navbatda, o’zlarining his-tuyg’ularini tan olishni va ularni mohirona boshqarishni o’rganishdir. Masalan, bolaga yoshligidanoq hamdard bo’ling. Uning shikoyatlarini e’tiborsiz qoldirmang va ularni o’tkazib yubormang: bola bundan juda aziyat chekadi. Bola bunday ota-onalardan yopilishi mumkin.

Barcha bolalar, jinsidan qat’i nazar, qattiq og’riq va xafa bo’lgan paytlardaб ota-onalar ular bilan his-tuyg’ularini baham ko’rishlari, ularni sevish va ularga g’amxo’rlik qilishni xohlaydilar.

Haqiqat shundaki, har qanday erkak haqiqiydir va umuman olganda, odamlar har xil. Ota-onalarning vazifasi bolani stereotipik rollar qutisiga qamab qo’yish emas, balki ularga har tomonlama, shu jumladan hissiy jihatdan yetuklikka erishishga yordam berishdir.