Qanday qilib katta mablag‘ topish bo‘yicha asarlari bilan tanilgan Robert Kiyosaki 2024-yildan buyon o‘zidagi qarz majburiyatlarini qoplashda qiyinchiliklarga duch kelayotgani haqida ma’lumotlar paydo bo‘ldi. Tadbirkor hozirda sezilarli moliyaviy muammolar girdobida qolgan.
Kiyosakining ta’kidlashicha, uning banklar oldidagi jami qarzdorligi 1,2 milliard dollarni tashkil etadi. U bu borada “The Iced Coffee Hour” podkastining so‘nggi sonida ochiq gapirib, o‘zining mashhur iboralaridan birini yana bir bor eslatdi:
“Agar siz bankka 20 million qarz bo‘lsangiz, bu sizning muammongiz, ammo agar siz bankka bir milliard qarz bo‘lib, uni to‘lay olmasangiz, bu bankning muammosiga aylanadi”.
Ushbu fikr aslida J. Pol Getti yoki iqtisodchi Jon Keynsga mansub ekani aytiladi, biroq Kiyosaki undan o‘zining asosiy moliyaviy shiori sifatida foydalanib keladi.
Ma’lumki, muallifning mashhur “Boy ota, kambag‘al ota” asari 51 tilga tarjima qilingan, dunyoning 100 dan ortiq mamlakatida chop etilgan. Shunga qaramay, kitob nashr etilganidan buyon mutaxassislar tomonidan ko‘plab tanqidlarga uchragan. Xususan, moliyaviy maslahatchi Jon T. Rid ushbu asarni “noto‘g‘ri moliyaviy tavsiyalar va ishonchsiz voqealar bilan to‘ldirilgan” deb baholaydi. Uning fikricha, kitobdagi ko‘plab tavsiyalar oddiy o‘quvchi uchun real hayotda salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Kiyosakining hozirgi moliyaviy ahvoli yuzasidan ochiq manbalarda qo‘shimcha ma’lumotlar ham mavjud. U bankdan milliard dollarlab qarzdorligini, biroq bu uning alohida strategiyasi ekanini aytgan. Robert qarzni investitsiya vositasi sifatida ko‘rib, “qarz orqali boylik orttirish” tamoyiliga amal qilayotganini bildirgan. Uning konsepsiyasiga ko‘ra, “yaxshi qarz” daromad keltiradigan aktivlar xaridiga xizmat qiladigan, “yomon qarz” esa faqat iste’mol xarajatlari bilan bog‘liq bo‘lgan qarz turidir.
Ammo 2012-yilda Kiyosakining “Rich Global LLC” kompaniyasi bankrot deb e’lon qilingan — bu esa uning qarzga asoslangan strategiyasi o‘zida sezilarli risklarni mujassam etganini ko‘rsatadi.
Robert Kiyosaki haqida shunaqa yangilikni o‘qish — biroz hayratli, biroz o‘ylantiruvchi. Axir dunyo bo‘ylab millionlab odamlarni “moliya erkinligi”ga undagan insonning o‘zi milliard dollarlik qarz girdobida qolganini tasavvur qilish qiyin. Eng qizig‘i, u buni yashirmayapti, aksincha ochiqchasiga tan olmoqda.
Kiyosakining “katta qarz — bu bankning muammosi” degan mashhur iborasini yana takrorlagani ham bejiz emas. Bu fikr aslida unga tegishli bo‘lmasa-da, u uni o‘zining moliyaviy falsafasiga aylantirib olgan. Lekin hozirgi holat shuni ko‘rsatadiki, nazariya amalda har doim ham silliq ishlamaydi. Ayniqsa, qarz hajmi milliardlab dollarga yetganida.
Menga qiziq tuyulgan jihati — Kiyosaki qarzni investitsiya vositasi sifatida ko‘radi. Uning “yaxshi qarz – daromad keltiradigan aktiv”, “yomon qarz – iste’mol uchun olingan qarz” degan talqini nazariy jihatdan to‘g‘ri. Ammo real hayotda “yaxshi qarz” ham riskli bo‘lishi mumkin, ayniqsa iqtisodiy beqarorlik kuchaygan paytlarda.
Shu o‘rinda uning “Rich Global LLC” kompaniyasi 2012-yilda bankrot bo‘lgani esga tushadi. Bu ham Kiyosaki strategiyasining amaliy natijalari qanchalik xavfli bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatgan edi. Ehtimol, biznesining hozirgi holati ham o‘sha modelning davomiy oqibatidir.
Shu bilan birga, mutaxassislarning kitobiga bergan baholari ham yodda turadi. Jon T. Ridning “real hayotga mos kelmaydigan tavsiyalar” degan tanqidi yana bir bor o‘zini oqlayotgandek. Kiyosakining o‘zi ham hozir o‘sha tavsiyalar asosida qurilgan strategiyaning og‘ir tomonlarini boshdan kechirayotganga o‘xshaydi.
Xulosa qilib aytsam, Kiyosakining holati menga bitta narsani yana bir bor isbotlaydi: moliya — bu romantika emas, real risklar maydoni. Qarzni boylik vositasi sifatida ko‘rish mumkin, ammo nazariya amalda to‘g‘ri ishlashi uchun kasbiy tajriba, barqaror bozor, kuchli boshqaruv va eng asosiysi, ehtiyotkorlik kerak. Kiyosaki misolida ko‘rdikki, eng mashhur “moliya gurusi” ham xato qilishi, hatto katta miqyosda ham. Shu bois moliyaviy masalalarda ommabop kitoblarni emas, balki shaxsiy mas’uliyat va real hisob-kitobni birinchi o‘ringa qo‘yish kerak.
Ochig‘i, Kiyosaki haqida bu xabar meni umuman ajablantirmadi. U yillar davomida o‘zini moliyaviy donishmand sifatida ko‘rsatib keldi, ammo real hayotdagi amaliy natijalari ko‘pincha uning aytganlariga zid bo‘lib chiqqan. Endi esa o‘sha milliard dollarlik qarzlar — uning “strategiyasi”ning haqiqiy natijasini ko‘rsatib turibdi.
Men Kiyosakining “Boy ota, kambag‘al ota” asarini o‘qiganda ham ko‘p narsalar sun’iy, bezalgan va hayotdan yiroq tuyilgandi. Ko‘plab misollar romantizatsiya qilingan, voqealar real emas, tavsiyalar esa sodda odamni chalg‘ituvchi darajada umumiy. Eng achinarlisi, ko‘p o‘quvchilar bularni haqiqat deb qabul qilib, moliyaviy xavfli qadamlar qo‘ygan.
Uning “yaxshi qarz” haqidagi falsafasiga kelsak — aynan shu g‘oya bugun o‘zining zaifligini isbotlab turibdi. Qarzni aktiv sifatida ishlatish — bu faqat tajribali, yirik investorlar bajara oladigan juda murakkab strategiya. O‘rtacha odam uchun esa bu moliyaviy quduqqa tushishning eng oson yo‘li. Kiyosaki esa aynan mana shu xavfli yondashuvni ommalashtirgan.
Shunisi ham qiziq: o‘zi boshqalarga “moliya bo‘yicha dars” berayotgan insonning kompaniyasi 2012-yilda bankrot bo‘lgan. Endi esa o‘zi milliardlab qarz ichida qolgan. Agar uning uslubi haqiqatan samarali bo‘lganida, nega bu darajada moliyaviy muammolarga duch kelmoqda? Javob oddiy — g‘oyalarning ko‘pi marketing, amaliyatsiz nazariya.
Mutaxassislarning Kiyosaki kitoblarini yillar davomida tanqid qilib kelgani bejiz emas. Jon T. Rid aytgandek, u ko‘plab noto‘g‘ri maslahatlar bilan odamlarni real hayotda xatoga yo‘naltirgan. Ustiga ustak, uning hikoyalari ko‘pincha ishonchsiz — hatto “boy otasi” obrazining o‘zi ham ko‘plab ekspertlar tomonidan shubha ostiga olingan.
Xulosa bitta: Kiyosaki — kuchli marketolog, lekin ishonchli moliyaviy mutaxassis emas. Uning o‘z hayoti aynan o‘zi targ‘ib qilgan metodlar qanchalik riskli ekanini ko‘rsatib turibdi. Shuning uchun moliya haqida bilim izlayotgan odamlar uchun eng to‘g‘ri yo‘l — ommabop motivatsion kitoblarga emas, balki real, aniq, faktlarga asoslangan bilimlarga tayanishdir. Kiyosaki misolida ko‘rdikki, chiroyli gaplar boy qilmaydi — mas’uliyatli yondashuvgina boy qiladi.
Bechora