Muvaffaqiyatli karyeraning 4 turi: o‘zingizga mos yo‘lni qanday tanlash kerak

O‘z ishingizni ochishga harakat qilyapsiz-u, lekin yana bir bor muvaffaqiyatsizlikka uchrayapsizmi? Yoki ehtimol, siz ko‘p yillardan beri munosib lavozim oshirishni behuda kutayotganlardanmisiz? Qachon hammasi noto‘g‘ri ketganini tushuntiramiz va barchasini qanday to‘g‘rilash mumkinligini aytamiz.

Ba’zida shunday holatlar bo‘ladi: inson barcha mezonlarga ko‘ra muvaffaqiyatli karyera quradi — u yaxshi daromad topadi, yuqori lavozimda ishlaydi, dam olish uchun yetarli vaqti bor… lekin baribir baxtli emas. Bunday vaziyatlar ko‘pincha noto‘g‘ri tanlov natijasida yuzaga keladi: madaniy stereotiplar, ota-onalar bosimi yoki jamoatchilik fikri ta’sirida biz o‘z xohish-istaklarimizni unutib, “munosib” kasbni tanlaymiz. Natijada ichki ziddiyat paydo bo‘ladi — tanlangan yo‘lda muvaffaqiyatga erishilgan taqdirda ham, insonning asl orzulari, tabiiy intilishlari va ehtiyojlari qondirilmay qoladi. Aynan shuning uchun ichki noqulaylik va tushunmovchilik paydo bo‘ladi (“hammasi yaxshi, lekin baxt yo‘q”).

Bunday muammolardan qochish uchun mutaxassislar — masalan, kariyera psixologiyasi bilan yaqindan shug‘ullanuvchi shved kompaniyasi Decision Dynamics xodimlari — kasb tanlashni avvalo o‘z asosiy ehtiyojlarini aniqlashdan boshlashni tavsiya etadilar. Ular to‘rtta asosiy kariyera motivlarini ajratib ko‘rsatadilar: “ekspertlik”, “hokimiyat”, “o‘zini ro‘yobga chiqarish” va “turfa xillik”.

Ekspertiza

“Ekspertlar” — bu kasbni o‘zining haqiqiy chaqiruvi deb biladigan odamlardir. Ular biror bir sohani tanlagach, o‘zlarini butunlay shu kasbga bag‘ishlashga intiladilar: uzoq muddatli o‘qishga tayyor, eng mayda detallarigacha chuqur tushunishga harakat qiladilar, o‘z ko‘nikmalarini mukammallik darajasiga yetkazishni maqsad qiladilar. Bunday odamlar tor yo‘nalish yoki ixtisoslikda chuqur bilim va tajriba talab etiladigan sohalar uchun juda mos keladi: muhandislar, shifokorlar, yuristlar va hokazo. Kompaniya uchun ularning asosiy qadriyatlari — chuqur bilim va tor ixtisoslikdir.

Shu bilan birga, “ekspert” bo‘lgan kishini o‘z kasbiy faoliyatidan chalg‘itadigan har qanday urinishlar jiddiy asabiylashtiradi. Rahbarlik vazifalari, majburiy almashtirishlar, byurokratiya yoki “yarim stavka”lik boshqa vazifalarni bajarish — bularning barchasi bunday insonni ruhiy jihatdan siqib qo‘yadi va ishidan chinakam zavq olishiga halal beradi.

“Ekspertlar” o‘xshash fikrlovchi jamoaga juda yaxshi moslashadilar. Ular raqobatbardosh va o‘z “ekspertligini” boshqalar bilan solishtirishni yoqtiradilar, lekin ayni paytda o‘z guruhida e’tirof etilish ular uchun nihoyatda muhimdir. Boshqa turdagi kar’era vakillariga esa unchalik iliq munosabatda bo‘lmaydilar — **“hokimiyatparastlar”**ni “hech narsani tushunmasdan qaror chiqaruvchilar” deb biladilar, **“o‘zini ro‘yobga chiqaruvchilar”**ni — aniq yo‘nalishsiz deb hisoblaydilar, “turfa xillik” esa ular uchun butunlay tartibsizlik, xaos timsolidir.

Hokimiyat: maqom, raqobat, samaradorlik

2018-yilda RosExpert konsalting kompaniyasi so‘rov o‘tkazdi: 456 kishi o‘z fikrini bildirib, qanday kariyerani muvaffaqiyatli deb hisoblashlarini aytib o‘tishdi. 40,5% respondentlar ishdagi eng muhim narsa — bu xizmat pog‘onalarida ko‘tarilish, degan fikrga keldi: kompaniya ierarxiyasida qanchalik yuqoriga ko‘tarilsa, shunchalik yaxshi. Bunday qadriyatlar asosiy motivatsiyasi “hokimiyat” bo‘lgan odamlarga xos: ular har qanday jamoada yetakchi pozitsiyani egallashga va xizmatda ko‘tarilishga intiladilar.

Aynan shunday “hokimiyatparast” kishilardan eng yaxshi rahbarlar chiqadi — ularning eng katta qadriyati shundaki, ular qaror qabul qilish uchun mas’uliyat olishdan qo‘rqmaydilar. “Hokimiyat” motivatsiyasiga ega inson doimo yuqoriga intiladi, o‘z mavqeini mustahkamlashga harakat qiladi — bu esa kompaniyaning mavqeini ham mustahkamlashga olib keladi. Bunday xodimlar raqobat muhitida o‘zini juda erkin his qiladi. Bozor ulushi uchun kurashish, nizolarni hal qilish, inqiroz menejmenti va samaradorlikni oshirish — bularning barchasini bunday odam zavq bilan bajaradi, chunki bu orqali u o‘z salohiyatini namoyon eta oladi.

“Hokimiyat” motivatsiyasiga ega odam uchun eng yomon muhit — bu ierarxiya yo‘q joylar va muvaffaqiyat mezonlari aniq belgilanmagan tizimlardir. Ular aniq kar’era zinapoyasini ko‘rishni va navbatdagi qadamni qo‘yish uchun nima qilish kerakligini bilishni xohlashadi. Agar bunday xodim aniq tuzilmasiz, vertikal yo‘nalishsiz va rahbarlik belgilarisiz tashkilotga tushib qolsa, u imkon qadar tezroq bunday joyni tark etishga harakat qiladi.

O‘zini ro‘yobga chiqarish

Agar “hokimiyatparast” xodim “vertikal” kariyerani afzal ko‘rsa, o‘zini ro‘yobga chiqaruvchi insonlar ko‘proq “gorizontal” rivojlanishni tanlaydi. Bunday mutaxassislar o‘z kasbini sevib o‘rganadilar, keyin esa egallangan bilim va ko‘nikmalarni boshqa sohalarda qo‘llash yoki ularni qo‘shimcha sohalardagi bilimlar bilan boyitish imkoniyatlarini izlaydilar. Bunday xodim departamentlar o‘rtasidagi rotatsiya dasturlarida ishtirok etishni, boshqa funksiyalardagi hamkasblar bilan loyiha guruhlarida ishlashni yoqtiradi. Ular rahbarlik lavozimiga yoki kompaniya boshqaruviga intilmaydilar, biroq o‘z ustida ishlash, o‘xshash qadriyatlarga ega insonlar bilan ishlash imkoniyatini qadrlaydilar.

Ichki rivojlanish dasturlari, jamoaviy ish, turli odamlar bilan muloqot qilish, ijodiy vazifalar — bularning barchasi o‘zini ro‘yobga chiqarishga intilayotgan mutaxassis uchun eng qulay sharoitni yaratadi. Vertikal o‘sish ehtimoli mavjud bo‘lishi mumkin, ammo bu ular uchun majburiy emas — aksincha, bunday insonlar ish hayoti va shaxsiy orzular o‘rtasidagi muvozanatni sinchiklab saqlaydilar.

Turfa xillik

Bu — eng kam uchraydigan motivator. Odatda bu yo‘lni hayotdan iloji boricha ko‘proq qiziqarli taassurotlar va rang-barang tajribalarni olishni istagan insonlar tanlaydilar. Biror faoliyatni o‘zlashtirgach, bunday xodim unga bo‘lgan qiziqishni butunlay yo‘qotadi: u deyarli boshlangan kariyerani tark etadi va hali o‘rganilmagan — yangi ishga o‘tadi. Ikkinchi muhim jihat — bu mustaqillik. Bunday mutaxassis o‘z oldiga qo‘yilgan maqsadga qanday usul bilan yetishni o‘zi belgilay olishi kerak, chunki u doimiy nazoratga mutlaqo toqatsiz.

Bunday odamlar yangi tashabbuslar yoki doimiy o‘zgaruvchan sharoitlarda ishlash uchun juda mos keladi. Ular mijozlar bilan doimiy aloqada bo‘lishni talab qiladigan lavozimlarda juda yaxshi natijalarni ko‘rsatadilar, chunki ular moslashuvchanlikni namoyon eta oladi va mavjud yondashuvlarni osonlik bilan o‘zgartiradi. Bundan tashqari, bunday mutaxassislar startap sohasida juda talabgir: yangi loyiha ishga tushirilayotganda o‘zgaruvchan vazifalar ustida faol ishlay oladigan xodim — deyarli almashtirib bo‘lmaydigan kadrlardan biri.

Qanday qilib o‘z yo‘lingizni topish mumkin?

Avvalo o‘zingizda qanday motivatorlar ishlashini aniqlab ko‘ring.

Agar siz ambitsiyali bo‘lsangiz va raqobatdan cho‘chimaydigonlardan bo‘lsangiz, aniq ierarxiya va o‘sish uchun maksimal imkoniyatlarga ega kompaniyalarni izlang.

Agar sizni ko‘proq kasbiy o‘sish qiziqtirsa, uzoq muddatli shartnoma taklif qiluvchi, kasbiy rivojlanishga e’tibor qaratadigan, shaffof mehnat sharoitlariga ega va sifatli ishni qadrlaydigan kompaniyalar siz uchun mos.

Agar sizga eng katta quvonchni jamoada ishlash va shaxsiy o‘zgarishlar olib kelsa, zamonaviy, xodimlar rivojiga e’tibor qaratadigan, matritsali tuzilmaga ega va Yevropa qadriyatlariga asoslangan kompaniyalar sizga mos keladi.

Agar esa siz bir joyda o‘tirib ishlay olmasangiz, siz uchun eng yaxshi tanlov — bu startaplar.

Eslab qoling: kariyerada eng muhimi — bu jarayondan zavqlanish. Kundalik, oddiy ishlar sizni xursand qilishi kerak, ofisga borish sizda ilhom uyg‘otishi lozim. Avvallari asosiy mezon — bu sizning rezyumeingiz ish beruvchi kutgan narsalarga qanchalik mos kelishi bo‘lgan. Internetda hanuzgacha “samarali rezyume yozish”, “suhbatdan qanday o‘tish” kabi maqolalar ko‘p. Bu 20-asr o‘rtalaridagi moda diktatiga o‘xshardi: agar hamma mini yoki kloş shim kiysa, siz ham shunday kiyinishingiz kerak edi.

Hozirgi moda esa bu kabi totalitar yondashuvlardan voz kechdi — bugun siz o‘zingizga yoqadigan va sizga yarashadigan narsani erkin tanlashingiz mumkin. Kechqurun noqulay poshnali tuflilar o‘rniga sport uslubidagi poyabzal kiygingiz kelsa — hech kim sizga to‘sqinlik qilmaydi. Siz nafaqat chiroyli ko‘rinasiz, balki o‘zingizni ham ajoyib his qilasiz.

Xuddi shu tamoyil zamonaviy kariyerada ham amal qiladi: bugungi kunda muvaffaqiyat ko‘proq sizning zamonaviy ko‘nikmalaringizni qay darajada rivojlantira olganingizga emas, balki o‘zingizni qanchalik yaxshi bilishingiz va shunga mos ishni tanlay olish qobiliyatingizga bog‘liq.