Nega biz kinodagi yovuz qahramonlarni yoqtirib qolamiz?

Hech o‘ylab ko‘rganmisiz, nega Jokerning butun dunyo bo‘ylab millionlab muxlislari bor? Nega tomoshabinlar “Mashaqqatlar sari”dagi Uolter Uaytni chin dildan qo‘llab-quvvatlaydi? Axir u narkobaron-ku? Yoki nega Dart Veyder bir nechta sayyoralarni yo‘q qilganiga qaramay, kino tarixidagi eng taniqli obrazlardan biriga aylangan?

Kinodagi yovuz qahramonlarning mashhur bo‘lishi bir qarashda g‘alati tuyuladi: chunki umuminsoniy qoidalarga ko‘ra, biz ularni qoralamog‘imiz kerak. Lekin buning o‘rniga ularning suratlari tushirilgan futbolkalarni kiyamiz, so‘zlaridan iqtibos keltiramiz. Keling, nima uchun biz yomon xarakterli kino qahramonlarni yaxshi ko‘ramiz?

Birinchi sabab — antagonist qahramon bilan o‘zimiz o‘rtamizdagi kutilmagan o‘xshashlik. Tadqiqotlarga ko‘ra, odamlar o‘z xarakteri yoki hayotiy tajribasi yovuz qahramonlarnikiga o‘xshash bo‘lsa, ularga ko‘proq hamdardlik bildiradi.

Real hayotda biz aksincha yo‘l tutamiz: bizni yomon odamlar bilan taqqoslashlarini istamaymiz va bundan g‘azablanamiz. Ammo bu yerda muhim kalit so‘z — “to‘qima obraz” bor. Xayoliy kontekst inson ruhiyatida xavfsizlik hissini uyg‘otadi. Masalan, antiqahramonda o‘zimizdagi yashirin ambitsiyalar yoki o‘ziga ishonchsizlikni ko‘ramiz. Ular atrofdagilarning biz haqimizdagi tasavvuriga putur yetkazmaydi va bu haqda hech kim bilmaydi ham.

Bu “qorong‘i tomonni” xavfsiz ko‘rinishda his qilish kuchli psixologik mexanizmdir. Biz darg‘azab, hokimiyatga o‘ch yoki qasos olish niyatidagi antiqahramon orqali xayolan “yashaymiz”.

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, odamlar filmni yolg‘iz tomosha qilayotganida yovuz qahramon bilan o‘zini taqqoslashga ko‘proq moyil bo‘ladi. Jamoat joyida esa bunday xatti-harakat qilish har kimning obro‘sini pasaytirish xavfini tug‘diradi.

Psixologiyada “reaktiv qarshilik” deb ataluvchi hodisa mavjud: agar bizga “yomon odam tarafini olish mumkin emas” deyishsa, ong ostida aynan shu narsani qilishni istay boshlaymiz.

Yovuz qahramonning insoniyligi ham muhim rol o‘ynaydi. Agar antagonist filmda boshqa yovuzlar yoki undan-da yomonroq voqealarga qarshi kurashayotgan yagona kuch sifatida ko‘rsatilsa, biz uni oqlashimiz mumkin. “Mashaqqatlar sari”dagi Uolter Uayt bunga yorqin misol: uning dastlabki maqsadi oilasini moddiy ta’minlash bo‘ladi, Uolter bilan kurashayotganlar esa undan ham jirkanchroq ko‘rinadi.

Tomoshabinlarning qahramonga baho berishi ko‘pincha his-tuyg‘ularga asoslanadi: agar biz biror obrazni aslida yaxshi inson, lekin og‘ir vaziyatda qolgan deb hisoblasak, uning eng yovuz amallarini ham kechirib yuborishimiz mumkin.