Bosh sahifa
Olam
Qiziqarli faktlar
Chapaqaylar haqida ko‘pchilikka ma’lum bo‘lmagan 7 ta hayratlanarli fakt

Chapaqaylar haqida ko‘pchilikka ma’lum bo‘lmagan 7 ta hayratlanarli fakt

03 Yanvar 2025 Oqish: 3 daqiqa 42 komment

Yoqdi: 103

Chapaqaylar haqida ko‘pchilikka ma’lum bo‘lmagan 7 ta hayratlanarli fakt

Qadimda chap qo‘l bilan ovqatlanish, rasm chizish, imo-ishora qilish yoki hatto to‘p otish g‘alati va hatto dahshatli deb hisoblangan. Yaxshiyamki, vaqt o‘zgardi — dunyo asta-sekin har bir kishining xususiyatlari va ehtiyojlariga moslashmoqda.

Dunyodagi har 10 kishining bittasi chapaqay

2020-yil aprel oyida dunyo aholisining kamida 10,6 foizi chapaqay ekanligi, aniqrog‘i mintaqaga qarab 9,3 foizdan 18,1 foizgacha bo‘lgan tadqiqot e’lon qilindi.

Qadimda bilim yetishmasligi, e’tiqodlar ta’siri va ijtimoiy xurofot tufayli chapaqaylikni yovuzlik bilan bog‘lashgan.

Chapaqaylar raqobatbardoshroq bo‘ladi

Chapaqaylarning qiziq xususiyati shundaki, ularning chap qo‘li dominant bo‘lib, ularga turli musobaqalarda ustunlik beradi. Buning sababi shundaki, o‘naqaylar o‘ng qo‘lini faol ishlatadigan va zarba boshqa tomondan kelishini kutmaydigan raqiblar bilan muomala qilishga odatlangan.

Kundalik hayotda chapaqaylar o‘ng qo‘lda foydalanish uchun mo‘ljallangan asboblardan foydalanadilar. Ular o‘zlari uchun mutlaqo qulay bo‘lmagan sharoitlarga moslashishlari kerak, buning natijasida ular diversifikatsiyalanadi.

Qaysi qo‘lni ishlatish ustunligi genlarga bog‘liq

Odamning qaysi qo‘lini boshqarishi genetika bilan belgilanadi. DNKning 40 dan ortiq jihatlari bu tanlovga ta’sir qiladi.

Agar ota-onalardan biri chapaqay bo‘lsa, unda bu xususiyatli bolalar tug‘ilishi ehtimoli ortadi. Biroq nafaqat genetika, balki homiladorlik davridagi muhit va ta’sirlar ham dominant qo‘lni tanlashga ta’sir qiladi.

Chapaqaylar orasida erkaklar ayollarga qaraganda ko‘proq

Chapaqaylar dunyosida erkaklar ustunlik qiladi (12%). Chap qo‘lidan foydalanishni afzal ko‘rgan ayollar ulushi 10% ni tashkil qiladi. 2% farq ahamiyatsiz ko‘rinadi. Ammo agar odamning chapaqay tug‘ilishi ehtimoli juda past ekanligini hisobga olsak, bu juda muhim ekanligi ayon bo‘ladi.

Kengurularning ko‘pchiligi chapaqaydir

Current Biology jurnalida chop etilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, odamlardan farqli o‘laroq, kengurularning chapaqay tug‘ilishi ehtimoli ko‘proq. Bu haqiqat yirik qizil kenguru, sharqiy kulrang kenguru, qizil-kulrang vallabi va daraxt kengurusi kabi turli zotlarni o‘rgangan bir guruh olimlar tomonidan isbotlangan.

Niderlandiya dunyodagi chapaqaylar eng ko‘p bo‘lgan mintaqa hisoblanadi

Ma’lumki, odamlarning atigi 10 foizi chapaqay tug‘iladi, ammo ular butun dunyo bo‘ylab notekis taqsimlangan. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, eng ko‘p chapaqaylar Niderlandiya, ikkinchi o‘rinda AQSH turadi.

Chapaqaylar eng kam bo‘lgan mintaqalar Yaponiya va Xitoydir, mos ravishda 4,7% va 3,5%.

Katta ehtimol bilan uy hayvonlari chapaqay bo‘lishi mumkin

Faqat kengurulargina chapaqay emas. Bu genetik xususiyat uy hayvonlarida ham o‘zini namoyon qilishi mumkin. Tadqiqotda qatnashgan itlarning 63 foizi bitta panjadan foydalanishni afzal ko‘radi, 37 foizi esa panjaning ma’lum bir tomonini tez-tez ishlatishga moyil emasligini ko‘rsatdi. Itlarning 32 foizi o‘ng panjasini, 31 foizi esa chap panjasini berdi.

Mushuklarga kelsak, 75% faqat o‘ng yoki faqat chap panjasidan foydalanishni afzal ko‘rgan va hayvonlarning 25 foizi qaysi oyoq-qo‘lni ishlatishga ahamiyat bermagan. Bundan tashqari, urg‘ochi mushuklar o‘naqay, erkak mushuklar esa chapaqay bo‘lish ehtimoli ko‘proq ekanligi aniqlandi.