Nima uchun ba’zi hayvonlar qorong’uda yaxshi ko’rishlarini bilasizmi?

Ona tabiat tungi ko’rish ko’zoynaklarini insondan ancha oldin ixtiro qilgan.

Hayvonlar turli xil sharoitlarda omon qolishga imkon beradigan ko’plab qobiliyatlarga ega. Ana shunday hodisalardan biri tungi hayotga o‘rganib qolgan jonzotlar zulmatda ko‘rish qobiliyatidir.

Odamlarda, hayvonlar me’yorlariga ko’ra juda yaxshi ko’zlar bor. Bizda tungi ko’rish qobiliyati ham bor, lekin u juda zaif. Qorong’ida kalitni topishga yetadi. Ammo hayvonot olamining ba’zi vakillari juda kam yorug’lik darajasida ham osongina harakat qilishlari va ov qilishlari mumkin.

Hayvonlar ko’zlarida tayoq deb ataladigan ko’p sonli fotoreseptor hujayralari mavjudligi tufayli qorong’uda ko’rishlari mumkin. Ularda rodopsin pigmenti mavjud bo’lib, u hayvonlarning past yorug’lik darajasiga moslashishiga va hatto bitta yorug’lik fotonlarini ushlab turishiga imkon beradi. Va “konus” deb nomlangan fotoreseptorlar ham mavjud – ular rangni ko’rishni ta’minlaydi.

Misol uchun, mushukda to’r pardaning kvadrat millimetrida 350 ming tayoq bor, odamda esa atigi 80-150 ming bor. Mushukda har bir konus uchun 25 ta tayoq bor, odamlarda esa faqat to’rtta. Bundan tashqari, ko’plab tungi yirtqichlarning linzalari odamlarnikidan kattaroqdir va ular ko’proq yorug’lik to’plashga qodir.

Ammo bunday ko’z qurilmasi ham minusga ega: tungi hayvonlar kun davomida ranglarni yaxshi qabul qilmaydilar.

Mushuklar, masalan, ko’kni ajrata olsalar ham, qizil, jigarrang va yashil o’rtasidagi farqni ko’rmaydilar.

Bundan tashqari, ko’plab tungi hayvonlarning ko’rish organlari ko’zning to’r pardasi, tapetum orqasida joylashgan aks ettiruvchi hujayralarning maxsus qatlamiga ega. Uning tarkibida maxsus pigmentlar mavjud bo’lib, ular ko’zga kiradigan yorug’likni to’r parda orqali qaytaradi. Tapetum, fotoreseptor hujayralariga birinchi marta o’tayotgan fotonlarni ushlash imkonini beradi, bu esa qorong’uga moslashishni yanada kuchaytiradi.

Aynan shu qatlam tufayli mushuklar, itlar, tulkilar, boyqushlar va boshqa ko’plab hayvonlarning ko’zlari tunda porlaydi. Ammo agar siz uy hayvoningiz bilan derazasiz xonada o’zingizni qulflab qo’ysangiz, bu mutlaqo zulmatda sodir bo’lmasligini sezasiz. Shunchaki u yerda tapetumni aks ettiruvchi yorug‘lik yo‘q.

Nihoyat, ba’zi tungi hayvonlar miyalaridagi fotoretseptorlardan kelib chiqadigan tasvirni qandaydir “post-qayta ishlash” ga murojaat qilishadi. Misol uchun, qurbaqalar va gekkonlar juda xira yulduz nurida ham ranglarni taniy oladilar. Ularning miyasining neyronlari optik nervlardan keladigan signallarni sun’iy ravishda kuchaytira oladi va yorug’lik shovqinini filtrlaydi. Shuning uchun, boshqalar faqat kulrang soyalarni ko’rganda, bu mavjudotlar ranglarni ko’rishlari mumkin.

Bularning barchasi hayvonlarga ov qilish, yerlarda harakat qilish va juda kam yorug’likda ham xavfdan qochish imkonini beradi.