SI texnologiyasi falaj bo’lgan odamning harakatchanligi va sezgirligini tiklaydi

Hozirgacha bemor kompyuter yordamida harakat qilmoqda, ammo vaqt o’tishi bilan uning o’zi harakatni boshlaydi.

Tadqiqotchilar, muhandislar va jarrohlar jamoasi tomonidan ishlab chiqilgan miya implantlari, sun’iy intellekt va elektr stimulyatsiyasining kombinatsiyasi qo’l va oyoq harakatlarini qaytardi. Bu ikki tomonlama neyron aylanib o‘tish texnologiyasi kelajakda harakat buzilishi yoki falajdan aziyat chekayotgan boshqa odamlarga yordam beradi, deya umid qilmoqda ijodkorlar.

Bemor amerikalik Keyt Tomas bo’ldi, u 2020 yilda hovuzga muvaffaqiyatsiz sakrashdan keyin 4 va 5 bo’yin umurtqalarini jarohatlagan. Shu sababli uning tanasi ko‘kragidan pastga shol bo‘lib qolgan, biroq eksperimental muolajalar tufayli u singlisini uch yil ichida birinchi marta qo‘lidan ushlab turganini his qilgan.

Bunga erishish uchun olimlar Tomas miyasining xaritasini yaratish uchun funktsional magnit-rezonans tomografiyadan (fMRT) foydalanishdi. Bu qo’llarning harakati va qo’lda teginish hissi uchun mas’ul bo’lgan zonalarni aniqlash imkonini berdi. Shundan so’ng 15 soatlik ochiq miya operatsiyasi o’tkazildi, uning davomida implantlar joylashtirildi. Bu vaqt ichida bemor hushida edi va elektrodlarni joylashtirish uchun to’g’ri joylarni topishga yordam berish uchun shifokorlarning savollariga javob berdi.

Natijada jarrohlar harakat uchun mas’ul bo’lgan zonaga ikkita elektrod, kaft va barmoqlarning sezgirligi uchun javob beradigan zonalarga uchta elektrod o’rnatdilar. Keyingi qadam, Tomas ularni boshqarishi uchun mikrochiplarni o’rnatish edi. Buning uchun bemorning boshidagi ikkita blok kompyuterga ulangan va Tomasning fikrlarini talqin qilish va harakatlarga aylantirish uchun neyron tarmoq o’rgatilgan.

Endi, Tomas musht qilish haqida o’ylaganida, uning miyasining elektr signallari kompyuter tomonidan dekodlanadi va umurtqa pog’onasi va bilak mushaklari ustidagi teridagi invaziv bo’lmagan yamoqlarga yuboriladi. Bu qo’lni kerakli harakatni qilishga majbur qiladi.

Texnologiyaning kelajagi

Qayd etilishicha, bu birinchi marta falaj bo‘lgan odamning harakat va sezuvchanligini tiklash uchun miya, tana va umurtqa pog‘onasi elektr bilan bog‘landi.

Ilgari yagona neyron aylanib o’tish usuli qo’llanilgan, bu ham o’zini samarali ko’rsatdi. Uni amalga oshirish uchun miyaga bir yoki bir nechta mikrochiplar joylashtiriladi, so’ngra shikastlangan orqa miya butunlay chetlab o’tiladi, darhol maqsadli mushaklar faollashadi. Biroq, bu holatda, bemor faqat kompyuterga ulanganda va ko’pincha faqat laboratoriya sharoitida harakat qilishi mumkin: normal hayotga qaytish haqida gap bo’lmagan.

Ikki tomonlama neyron aylanib o‘tish texnologiyasi yanada rivojlangan. Olimlarning fikriga ko’ra, u miya, tana va orqa miya shikastlangan hudud atrofida yangi aloqalar hosil qilishga majbur qiladi, natijada bemor yo’qolgan funktsiyalarini tiklaydi va kompyuterga ulanmasdan harakat qilish va his qilish imkoniyatiga ega bo’ladi.

Sinov boshlanganidan beri Tomasning qo’l kuchi ikki baravar ko’paydi va hatto tizimga ulanmagan bo’lsa ham, bilaklarida sezish qayta boshlandi. Bu kelajakda u qo’llarini harakatga keltirishi va yordamisiz teginish his qilishiga umid beradi.

Bir paytlar omon qolishimni ham bilmasdim – va buni xohlaymanmi yoki yo’qligini ham. Endi esa men qo’limdan ushlab turgan boshqa odamni his qilyapman. Bu ajoyib. Men xohlagan yagona narsa – boshqalarga yordam berish. Agar bu boshqa birovga menga yordam berganidan ko’ra yaxshiroq yordam bersa, bunga arziydi.

Keyt Tomas