Umar Hayyom va “Titanik”

Sarlavhani ko`rgan kishi: “Iya, Umar Hayyom qaerda‑yu, Titanik qaerda? Ularning bir biriga qanday aloqasi bor ekan?”, ‑ deb hayratlanishi tabiiy. Ha bor. Mana buyog`ini eshiting.

Buyuk Britaniyaning mashxur “Bel`fast” kemasozlik firmasi 1912 yilda o`z davri kemasozligining gultoji hisoblanib, “Asr kemasi” deb ta`riflangan, uzunligi naq 270 metr bo`lgan “Titanik” kemasini qurib bitirdi.  Angliyaning Sautkempton shahridan N`yu york tomon yo`lga chiqqan bu kema ko`p o`tmay, N`yu faundlenddan 480 kilometr janubda muztog`ga urilib, bir yarim mingdan ziyod yo`lovchisi bilan okean qa`riga g`arq bo`lgan. Uning bortida juda katta xazina – besh million dollorlik “bura” olmoslari, bahosi aniqlanmagan boshqa ko`plab javohirotlar, qimmatbaho buyumlar va noyob taqinchoqlar, Umar Hayom “Ruboiylar”i bebaho tarjimasining ajoyib rasmlar bilan bezatilgan ko`rkam muqovali kitobi ham bo`lganligi haqida ma`lumotlar bor.

Xo`sh, bu noyob kitob qanday qilib “Titanik” kemasiga tushib qoldi? U haqiqatdan, Umar Hayyom “Ruboiylar”i qo`lyozmasimidi va nima maqsadda olib ketilayotgan edi? Bu savol hanuz javobsiz qolmoqda.

Shu o`rinda “Jahon adabiyoti” jurnalining 2003 yil 6‑7 sonlarida bosilgan frantsuz yozuvchisi Amin Maaluf qalamiga mansub “Samarqand” romanining “Titanik” kemasi yo`lovchisi sifatida kema halokati daxshatlarini o`z ko`zi bilan ko`rgan va qutqarib olingan Benjamin Umar Lessajning 1918 yilda yozgan va roman muqaddimasida keltirilgan xati diqqatga sazovor: “Ha, 1912 yilning 14 aprelidan 15 apreliga o`tar kechasi ulkan “Titanik” kemasining halokati dunyodagi eng qimmatbaho qo`lyozmalardan biri – buyuk fors olimi va shoiri Umar Hayyomning “Ruboiylar” kitobining asl nusxasini ham suv qa`riga olib ketdi…jildi charmdan tayyorlanib, shoirning o`zi tomonidan bitilgan bu kitobni, bir paytlar qo`llarimda turgan bebaho qo`lyozmani mangulikka yo`qotganimni hech ham unuta olmayapman.

Uni ona yurti – Osiyodan olib chiqib ketilishiga men baxtiqaro Benjamin Umar Lesaj sababchi emasmanmi? U aynan mening yuklarim bilan o`sha mash`um “Titanik” kemasi sayohatga chiqmaganmidi?…Erta bir kun uni albatta suv qa`ridan olib chiqadilar, oltin quticha ichida suv osti loyqalaridan omon qolgan bu kitobning ayni taqdiri yangi sarguzashtlar bilan boyiydi..”

Bu kitobda na biron sana, na biron imzo bor edi. ularning o`rniga faqatgina otashqalb shoirning quyidagi bag`ishlovinigina o`qish mumkin edi: “Samarqand sayqali ro`yi zamin ast”.<!2Fspan>

Darvoqe, Benjamin Umar Lessaj xatida keltirilgan “Buyuk fors olimi va shoiri Umar Hayyomning “Ruboiylar” kitobi suv qa`riga cho`kib ketdi”, dgan fikr haqiqatdan yiroq bo`lishi kerak.

Chunki Umar Hayyom ruboiylari qo`lyozmasining shoir dastxati bilan bitilgan asl nusxasi saqlanib qolmagan. Bu balki Amin Maaluf badiiy ijodining namunasi bo`lishi mumkin. Nima bo`lganda ham Umar Hayyomning juda ko`p ruboiylari bizgacha saqlanib qolgan.