Nega birinchi do‘stlik birinchi muhabbatdan muhimroq — 3 sabab

Ko‘pchilik ilk muhabbatni o‘z hayotidagi eng yorqin voqea deb biladi. Ammo psixologlar va hayotiy tajriba ko‘rsatadiki, inson shaxsiyatini shakllantirishda birinchi muhabbat emas, balki birinchi do‘stlik ko‘proq iz qoldiradi. Do‘st bilan o‘rnatilgan samimiy aloqa keyinchalik boshqa munosabatlarga ham ta’sir qiladi.

Shunday ekan, keling, nima uchun birinchi do‘stlik ko‘proq ahamiyatli ekanini uch asosiy sabab orqali ko‘rib chiqamiz.

Nega birinchi do‘stlikni va birinchi muhabbatni solishtirish kerak?

Birinchi muhabbat odatda ramziy, deyarli afsonaviy narsa sifatida tasvirlanadi. Unga she’rlar bag‘ishlanadi, romanlar yoziladi, seriallar suratga olinadi. Uni hatto olimlar ham o‘rganadi. Birinchi romantik his butun umrga yodda qoladi, keyingi hayot yo‘liga ham ta’sir ko‘rsatishi mumkin, deb hisoblanadi.

Birinchi do‘stlik esa ko‘pincha ikkinchi darajali aloqa sifatida ko‘riladi. U haqida ham qo‘shiqlar aytiladi, kitoblar yoziladi, ammo muhabbatdek “taqdirni belgilaydigan” his sifatida emas. Lekin do‘stlik ham, muhabbat ham — munosabatlar. Do‘st bilan ajralish ham aslida romantik sherik bilan ajralishga o‘xshaydi. “Platonik muhabbat” atamasi ham ko‘pincha ruhiy yaqinlikka asoslangan mustahkam do‘stlikni ifodalaydi.

Shuning uchun birinchi do‘stlikni kamsatmaslik kerak. Ba’zi hollarda u birinchi muhabbatdan ham muhimroq bo‘lishi mumkin. Ammo avval tushunchalarga aniqlik kiritaylik.

Albatta, kimdir o‘z hayotidagi birinchi do‘stlik yoki muhabbatni boshqacha belgilashi mumkin. Lekin biz “birinchi” deganda odam allaqachon ongli bo‘lib, hissiyotlarni tushunadigan, murosaga kela oladigan va munosabatlar ustida ishlashga qodir bo‘lgan davrni nazarda tutamiz.

Psixologiya nuqtayi nazaridan, ham birinchi muhabbat, ham birinchi do‘stlik — munosabatlarning ilk “ishchi modellari”ni shakllantiradi. Ya’ni, odam qanday ishonish mumkinligini, yaqinlikdan nimani kutishini va “men” bilan “biz” o‘rtasidagi chegaralarni qayerda o‘tkazishni shu tajriba orqali o‘rganadi.

Birinchi do‘stlik ko‘pincha o‘zini izlash davriga to‘g‘ri keladi. O‘smir o‘zini tengdoshi ko‘zidan ko‘ra boshlaydi: kim u, unda nimalar qadrlanadi. Bu ijtimoiy “oyna” tajribasi shaxsiy identifikatsiyani shakllantirishda muhim bo‘g‘in bo‘ladi.

---

Birinchi do‘stlik birinchi muhabbatdan nimada ustun?

1. Birinchi do‘stlik odatda ertaroq keladi
Aynan do‘stlik — bizning ilk “maktabimiz”. Do‘st bilan murosaga kelish, xarakterlarni uyg‘unlashtirish, yaqin odam bilan kelishishni o‘rganish jarayonida ilk tajriba orttiriladi. Oila a’zolari qanchalik muhim bo‘lmasin, ular baribir yonimizda qoladi. Do‘st esa xohlagan paytda ketishi mumkin, shuning uchun muloqot darajasi boshqa.

Do‘stlarimizni biz tanlaymiz. Bu esa ilk bor shuni anglash imkonini beradi: atrofda ko‘plab odamlar bor, lekin mana shu bir kishi menga boshqalardan ko‘ra yaqinroq. U bilan maroqli, u bilan qulay, va biz uni shunchaki mehr uchun qadrlaymiz.

Neyrobiologlar ta’kidlaydiki, aynan o‘smirlik davrida do‘stlik aloqalari empatiya va ijtimoiy fikrlash uchun javobgar miya qismlarini faollashtiradi. Ya’ni, do‘stlik orqali o‘smir begona odamlarning his-tuyg‘ularini tushunishni mashq qiladi. Bu ko‘nikma keyinchalik muhabbatda ham qo‘l keladi.

2. Do‘stlikning ijobiy “referenslari” ko‘proq
Munosabatlar modellari ko‘pincha atrofdagilardan, filmlardan yoki kitoblardan olinadi. Muhabbat odatda dramatik tarzda tasvirlanadi: rashk, ehtiros, qarama-qarshilik. Ssenariy uchun dramatik voqealar kerak. Shu bois muhabbat haqidagi tasavvurlar ko‘pincha haddan tashqari romantik va nerealistik bo‘ladi.

Do‘stlik esa, odatda, iliq va qo‘llab-quvvatlovchi aloqa sifatida namoyish etiladi. U yerda sirlarni baham ko‘rish, o‘z zaif tomonlarini ko‘rsatish mumkin. Bu esa insonda muhim hisni shakllantiradi: “Men o‘zim bo‘lsam ham, meni rad etishmaydi”.

Shuning uchun ko‘pincha do‘stlarni minnatdorlik bilan eslaymiz. Bu do‘stlikning “ideal” bo‘lgani uchun emas, balki undan orttirilgan tajriba sog‘lom va ijobiy bo‘lgani uchundir.

3. Do‘stlik ko‘proq erkinlik beradi
Birinchi muhabbat ko‘pincha his-tuyg‘ular “tepalik-cho‘qqilari”da kechadi: hayajon, qo‘rquv, ishtiyoq. Bu o‘ziga xos “amerikancha attraksion”ga o‘xshaydi. Birinchi do‘stlik esa boshqacharoq: u ot minishga o‘xshaydi. Otni boshqarish mumkin, yo‘nalishni tanlash mumkin, xavf bo‘lsa-da, nazorat o‘z qo‘lingizda.

Psixolog John Bowlby nazariyasida “xavfsiz baza” tushunchasi bor — ya’ni, yonida o‘zingizni xotirjam his qiladigan va dunyoni o‘rganishga jur’at qiladigan inson. Ko‘pincha birinchi do‘stimiz aynan shunday rolni bajaradi. Muhabbat esa ko‘pincha yo‘qotish qo‘rquvi va haddan tashqari yaqinlashishga intilish bilan kechadi.

Shunday qilib, birinchi muhabbat bizni ekstremal rejimda munosabatlarga o‘rgatsa, birinchi do‘stlik nozikroq sozlanish va xotirjamroq tajribani beradi.