Nega biz ulg‘aygan sari vaqt tezroq o‘tadi – vaqtning tezlashgani rostmi?

Bu g‘alati tuyg‘uni hamma biladi: yoshimizga yosh qo‘shilgan sari vaqt tez o‘tayotganga o‘xshaydi. Bolalikda yillar cheksiz o‘tayotgandek ko‘rinadi, ammo hozir oylar haftalardek uchib ketmoqda. Nimaga shunday, hatto atrofingizdagi odamlar ham vaqtning tezlashganini bot-bot eslashadi, aslida-chi? Javob miyamizning ishlashi, ya’ni vaqtni idrok etishning psixologik mexanizmlarida…

Bizning miyamiz davrlarning davomiyligini hayotning umumiy davomiyligi bilan bog‘liq holda baholaydi. Besh yoshli bola uchun bir yil butun hayotining to‘liq beshdan bir qismini (20%) tashkil qiladi. 50 yoshli odam uchun o‘sha yil umrining atigi 2 foizini tashkil qiladi. Shu sababli, sub’yektiv ravishda, bolalikdagi bir yil ancha uzoqroq davr bo‘lib tuyuldi.

Vaqtni idrok etishda axborotning roli

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, biz yangi tajriba orttirganimizda vaqt uzayadi. Buni ta’tilning birinchi kuni juda uzoq tuyulishini va so‘nggi  kunlar tez o‘tganida ko‘rish mumkin. Miya yangi ma’lumotlarni yanada intensiv ravishda qayta ishlaydi va eslab qoladi, batafsil xotiralar yaratadi. Talabalik yillaringizni eslang: yangi fan bo‘yicha birinchi ma’ruza yangi ma’lumotlar oqimi tufayli cheksiz uzoq bo‘lib tuyulishi mumkin.

Vaqtning neyrobiologiyasi

Olimlarning aniqlashicha yoshimiz o‘tgan sari neyron aloqalar barqaror bo‘ladi – miya muntazam ma’lumotni tezroq va samaraliroq qayta ishlaydi, bu esa vaqt tezlashgandek fikr uyg‘otadi.

Vaqt «parvoz»ini qanday sekinlashtirish mumkin?

Doimiy ravishda yangi tajriba orttiring. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, miya yangi ma’lumot olganida batafsilroq neyron aloqalarni hosil qiladi. Sayohat qilish, yangi sevimli mashg‘ulotlar, tillarni o‘rganish miyani qattiqroq ishlashga undaydi, bu esa sub’yektiv ravishda vaqtni uzaytiradi, xuddi bolalik davridagidek, butun dunyo yangidek tuyuladi.

Odatiy odatlaringizni o‘zgartiring

Kun tartibini buzganimizda, miyamiz avtopilot rejimidan faol ma’lumotlarni qayta ishlash rejimiga o‘tadi. Ishga boradigan yo‘lni oddiy o‘zgartirish yoki yangi tushlik joyi, xuddi bolalikdagi har bir yangi tajribada bo‘lgani kabi, xotirada yanada yorqinroq vaqt belgilarini yaratishi mumkin.

Zehn–idrokni rivojlantirish

Neyroilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, biz hozirgi daqiqaga e’tibor qaratganimizda, uzoq muddatli xotirani shakllantirish uchun mas’ul bo‘lgan miyaning bir xil sohalari faollashadi. Bu har bir lahza to‘liq va chuqur yashagan bolalik tuyg‘usini qaytarishga yordam beradi.

 Qiziqarli vaqt paradoksi

Qizig‘i shundaki, vaqt sub’yektiv ravishda yoshi bilan tezlashsa ham, keksa odamlar ko‘pincha ma’lum daqiqalarni ongliroq va chuqurroq boshdan kechirishlarini ta’kidlashadi. Bu to‘plangan tajriba va rivojlangan fikrlash qobiliyati bilan bog‘liq.

Xullas, yosh bilan vaqtning sub’yektiv tezlashishi psixologik va neyrobiologik mexanizmlarning murakkab o‘zaro ta’siri natijasidir. Miyamiz vaqtni qanday qabul qilishini tushunish bizga noyob imkoniyat beradi: har kuni kashfiyotlar bilan to‘lib-toshgan va cheksizdek tuyulgan bolalik tuyg‘usini qayta tiklashimiz mumkin. Yangi tajribalar yaratish, tartiblarni buzish va ongni mashq qilish orqali biz nafaqat vaqtning sub’yektiv o‘tishini sekinlashtiramiz, balki hayotimizni xuddi bolaligimizdagi kabi boy va to‘liqroq qilamiz.