Olimlar bolalarning xarakterni ota-onasidan meros qilib olmasligini aniqladilar.

Biror kishining xarakterini baholashda siz ko’pincha uning oilasi va ota-onasiga shaxsiy xususiyatlarni belgilovchi omil sifatida eshitishingiz mumkin. Biroq, ilmiy tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, bu intuitiv impuls noto’g’ri bo’lishi mumkin. Tashqi belgilardan farqli o’laroq, xarakter ota-onadan bolalarga kamroq darajada o’tadi.

Edinburg universiteti olimlari tomonidan o’tkazilgan yangi tadqiqotda mualliflar bolalar tasodifiy notanish odamlarning shaxsiy xususiyatlaridan ko’ra ota-onalarining shaxsiyatiga sal ko’proq o’xshashadi degan xulosaga kelishdi. Baholash bir nechta parametrlar bo’yicha o’tkazildi: nevrotiklik, ekstraversiya, yangi narsalarga ochiqlik, rozilik va vijdonlilik.

Tadqiqotda nafaqat bevosita o‘rganilganlar va ularning yaqin qarindoshlari, balki “ikkinchi darajali” qarindoshlar, jumladan, bobo-buvilar, o‘gay aka-uka va opa-singillar ham ishtirok etdi. Asos – mingdan ortiq juft qarindoshlar haqida ma’lumotni o’z ichiga olgan genetik bank bo’lgan.

Tadqiqotchilar o‘zlaridan oldingilarning xatolaridan qochishga harakat qilishdi. Ushbu mavzu bo’yicha oldingi tadqiqotlar ishtirokchilarining ba’zi xarakter xususiyatlarini o’zlari baholashlarini ichiga olgandi. Ammo bu ishonchli yondashuv bo’lib tuyulmaydi, chunki yangi narsaga ochiqlik haqidagi odatiy tushuncha har bir kishi uchun farq qiladi.

Bunday noaniqlikka yo’l qo’ymaslik uchun ish mualliflari eksperiment ishtirokchilaridan uning xarakter xususiyatlarini ham baholay oladigan yaqin odamni nomlashni so’rashdi. Keyin esa undan intervyu olishdi. Baholarni birlashtirilib, shaxsning shaxsiy portreti shakllantirildi.

Keyin ishtirokchilar har bir mezonga ko’ra, ekstraversiya kabi xususiyatlarning jiddiyligiga qarab birinchi, ikkinchi yoki uchinchi toifalarga ajratildi. Ma’lum bo‘lishicha, ota-onalarga o’xshashlik 39 foizdan oshmagan. Notanish odamlar bilan o’xshashlik esa odatda taxminan 33 foizni tashkil etdi, ya’ni unchalik ham kam emas.

Bolalarning 60 foizdan ortig’i ba’zi shaxsiy fazilatlarida ota-onalardan farq qiladi. Boshqacha qilib aytganda, bolalar va ota-onalar tasodifiy notanish odamlarga qaraganda bir-biriga o’xshash bo’lishi mumkin. Ammo biz bolalarning ota-onalaridan meros bo’lib o’tadigan xarakter xususiyatlarini aniq taxmin qilisha olmaymiz.

Rene Mottus
tadqiqotning bosh muallifi