Siz bekorga ishonadigan 5 ta ilmiy afsona

1-afsona. Yerdagi kislorodni daraxtlar ishlab chiqaradi.

Agar siz odamlardan sayyoramiz atmosferasida kislorod qayerdan keladi, deb so’rasangiz, ular shunday javob beradilar: “U daraxtlar tomonidan ishlab chiqariladi”. Ayniqsa, geografiya bilan shug’ullanadigan o’rtoqlar, Amazon havzasidagi tropik o’rmonlar “sayyoraning o’pkasi” ekanligini aytishadilar.

Daraxtlar, albatta, muhim va iloji boricha ularni ko’proq ekish kerak, lekin ular hayot beruvchi O2 ning asosiy manbai emas.

Aslida, quruqlikdagi o’simliklar sayyoramizdagi kislorodning faqat uchdan bir qismini ishlab chiqaradi. Uning asosiy hajmi esa – 70% dan ortig’ini – fitoplankton, kelp va alg planktonlari tufayli hosil bo’ladi.

Okeanlarda yashaydigan kichik o’simlik mikroorganizmlari biz uchun asosiy kislorod manbai hisoblanadi. Shuning uchun suvning ifloslanishi atmosferadagi kislorod miqdorini kamayishiga olib kelishi mumkin.

2-afsona. Agar siz tezda poldan oziq-ovqatni ko’tarib olsangiz, bakteriyalar unga kirishga ulgurmaydi.

“Tez ko‘tarilgan yiqilgan hisoblanmaydi”, “O‘quvchidan tushgani gazetaga tushdi”, “Har bir zarra – vitamin” va hokazo maqollarni ko‘p eshitgan bo‘lsangiz kerak. Ular bir xil ma’noga ega: agar ovqat yerga tushib ketsa, lekin uni tezda ko’tarib olsangiz, poldan hech qanday zararli mikroblar unda tushmaydi.

Bu kontseptsiyani – besh soniya qoidasi deb ham atashadi.

Aslida, mikroblar bilan qoplangan sirtga, qisqa muddatda aloqada bo’lgan oziq-ovqatlar, ularga mikroblar osongina yuqishi mumkin. Bu 2003 yilda Urbana-Champaigndagi Illinoys universitetidan mikrobiolog Gillian Klark tomonidan eksperimental tarzda tasdiqlangan.

Boshqa tarafdan, o’rtacha uy oshxonasining polida, “qoida tariqasida”, ko’tarilgan ovqatni iste’mol qilish, jiddiy kasalliklarga olib keladigan xavfli bakteriyalar shtammlari topilmaydi. Ammo ovqatlanish joylarida tavakkal qilmaslik yaxshiroqdir.

3-afsona. Kungaboqarlar quyoshga ergashadi

Botanika olamidan yana bir noto’g’ri tushuncha. Barcha “aqlli” odamlar kungaboqar gullari quyoshga ergashishiga aminlar. Axir, o’simlik o’z nomini olgani bejiz emasmi? Ammo bu yerda ham hamma narsa oddiy emas.

Darhaqiqat, o’simliklarning aksariyati geliotropizm bilan ajralib turadi – yorug’lik manbai tomon burilish qobiliyati. Bu yanada samarali fotosintez imkonini beradi.

Ammo kungaboqarda katta gullari doimo sharqqa burilib turadi.

Faqat yashil kurtaklar yorug’likka ergashadi. Gullashdan keyin esa, gullar bu qobiliyatni yo’qotadi. Shunday qilib, qora va sariq gigantlar cheksiz aylanishini kutib turmang.

4-afsona. Pivo tarkibida ayollar gormoni mavjud

Ma’lumki, pivoda xmel bor va u o’z navbatida fitoestrogenni o’z ichiga oladi – ayol gormoni estrogenining o’simlik analogi. Shu sababli, internetdagi ba’zi mualliflar – ayniqsa sog’lom turmush tarzi tarafdorlari – bunga keskin qarshilik ko’rsatib, bu erkakni “ayol” qilishi mumkinligiga ishontirishadi.

Va haqiqatdan ham: spirtli ichimliklarni ko’p iste’mol qilgan odamlar ortiqcha vaznga ega bo’lishadi! Bu afsonaga yordam beradi.

Ammo bu haqiqatdan ham afsona. Pivoda topilgan gormon inson estrogeniga qaraganda ancha zaifdir. Va gormonal fonni o’zgartirish uchun uning dozasi yetarlicha emas – siz kamida bir yoki ikki tonna pivo ichishingiz kerak, shunda odam spirtli ichimliklar bilan zaharlanishdan erta o’ladi.

Bundan tashqari, fitoestrogen ko’p miqdorda yong’oq va yog’li o’simliklar, shuningdek, don, tofu, jo’xori, arpa, yasmiq, guruch va boshqa o’simlik ovqatlarida mavjud. Erkak sportchilar ayollarga aylanganlari yo’q hali.

Pivo ichadigan odamlar, xuddi boshqa spirtli ichimliklarni iste’mol qiladiganlar kabi semirib ketishadi. Chunki, birinchidan, spirtli ichimliklar yog‘larning yonishini sekinlashtiradi, ikkinchidan, ishtahani qo‘zg‘atadi. Va xmeldagi “ayol gormonlari” bu bilan mutlaqo aloqa yo’q.

5-afsona. Quyosh 5 milliard yildan keyin gigantga aylanganda Yerdagi hayot yo’q bo’ladi.

Bizning Quyoshimiz taxminan hayotining aylanishi o’rtasida: uning yoshi taxminan 4,6 milliard yil va yana 5 milliard yil davomida porlaydi.

Bu vaqt davomida yulduz sariq mittidan qizil gigantga aylanadi, Mars orbitasiga qadar kengayadi va keyin asta-sekin kamayadi va o’chadi. Undan qolgan oq mitti juda uzoq vaqt davomida barqaror, ammo zaif tarzda porlaydi.

5 milliard yildan keyin kengayib borayotgan Quyosh Yerni yutib yuborishi sababli, ko’pchilik ilmiy saytlar, hayotning qancha vaqti qolganligini haqida shunday yozadilar. Aytaylik, yoritgich gigantga aylanadi va yer guruhining barcha sayyoralarini yoqib yuboradi. Bu ertakdir.

Darhaqiqat, Yerimizdagi hayot Quyosh gigantga aylanishidan oldin yo’qoladi. Yashash mumkin bo’lgan sayyoramiz besh milliard yil emas, faqat bir milliardga yetadi.

Quyosh kuchini darhol oshirmaydi, asta-sekin kuchaytiradi. Va bir milliard yildan keyin quyoshning nuri okeanlarni bug’lash uchun yetarlicha kuchga ega bo’ladi. Sayyora taxminan ikki yarim milliard yil ichida suyuqlik va atmosferani butunlay yo’qotadi. Endi shu ma’lumot bilan yashang.