Buyuk yapon animatori Hayao Miyazaki o‘zining ajoyib multfilmlari bilan insoniyatga nima demoqchi?

Hayao Miyazaki multfilmlari butun dunyoda sevib tomosha qilinadi. Uning ijodi nafaqat anime muxlislariga, balki orzu qilishni va mo‘jizaga ishonishni hali unutmaganlarga ham yaqin va sevimli. Miyazaki hikoyalari ko‘pincha oddiy, ammo ularning har birida o‘ylash va o‘rganish kerak bo‘lgan narsalar bor.

Insoniyat tabiatga g‘amxo‘rlik qilishga mas’ul

Miyazaki o‘zining birinchi asarlaridayoq ushbu mavzuga murojaat qildi. “Shamol vodiysidan kelgan Navsikaya” multfilmi dunyosi ekologik falokat yoqasida, lekin odamlar sayyorani ham, o‘zlarini ham yo‘q qilishlarini payqamay, bir-biri bilan urishishda davom etmoqda.

Rejissor tabiatni asrash bir lahzalik tashvishlardan ko‘ra muhimroq ekanligini qayta-qayta ta’kidlaydi.

“Shamollar vodiysidan kelgan Navsikaya”

Yaponiya, 1984-yil.

Ilmiy fantastika, fantastika, drama.

Davomiyligi: 117 daqiqa.

IMDb: 8.0.

Insoniyat sayyorani ekologik falokatga olib kelganidan so‘ng, Yer zaharli o‘rmonlar va ulkan hasharotlar bilan to‘lgan. Ular bilan faqat Shamollar vodiysining merosxo‘ri Navsikaya muloqot qilishi mumkin. Ammo tez orada hokimiyatni egallamoqchi bo‘lgan qo‘shni mamlakatlar o‘rtasida mojaro boshlanadi.

Xayoliy dunyoning prototipi sifatida mashhur Minamata ko‘rfazi olinadi. U yerga ko‘p yillar davomida noorganik simob to‘kilgan, bu esa yaqin atrofda yashovchi odamlarning ommaviy zaharlanishiga sabab bo‘lgan.

“Malika Mononoke”

Yaponiya, 1997-yil.

Fantaziya, sarguzasht, drama.

Davomiyligi: 134 daqiqa.

IMDb: 8.3.

Yosh shahzoda Asitaka tavqi la’natga uchragan to‘ng‘izni o‘ldiradi va o‘zi la’natga uchraydi. La’natdan qutulish uchun u xavfli sayohatga chiqadi. Asitaka beixtiyor inson va tabiat o‘rtasidagi qarama-qarshilik ishtirokchisiga aylanadi: Temir shaharlik Ebosi xonim qadimiy o‘rmonni kesib tashlayapti, hayvonlar va o‘rmon ruhlari hatto jonlari evaziga uni to‘xtatishga harakat qilmoqda.

Ebosi xonim timsolida Miyazaki pul uchun tabiatni qurbon qilishga tayyor bo‘lgan tipik tadbirkorni gavdalantirgan. Anime bosh qahramoni tinchlikparvar bo‘lib, tabiat bilan tinch-totuv yashashga chaqiradi, garchi o‘zi og‘ir kasal bo‘lsa ham.

Mo‘jizalar har doim yaqin joyda ekanligiga ishonish kerak

Miyazakini haqiqiy ertakchi deb atashlari bejiz emas, chunki u ko‘pincha kundalik hayotga xayolotni qo‘shadi. Muallif mo‘jizalarga ishonishga undaydi, chunki atrofimizda noma’lum narsalar ko‘p. Eng muhimi, yangi narsalarni kashf qilishdan qo‘rqmaslik kerak

“Mening qo‘shnim Totoro”

Yaponiya, 1988-yil.

Fantaziya, sarguzasht.

Davomiyligi: 86 daqiqa.

IMDb: 8.1.

Opa-singillar Satsuki va Mey otasi bilan qishloqqa ko‘chib keladi. Tez orada ular o‘rmon ruhi Totoro va uning kichik yordamchilari bilan uchrashadi. Totoro — ulkan, ammo juda mehribon jonivor. U qizlar bilan tezda til topishadi, ularni o‘rmon bo‘ylab sayohat qildiradi, keyin esa kasal onasini ko‘rib kelishga yordam beradi.

Ushbu multfilmda ham tabiat mavzusi ko‘tariladi. Totoro o‘rmonni himoya qiladi va g‘azablanganda juda qo‘rqinchli ko‘rinadi. Lekin baribir hikoya ko‘proq oddiy va mehribon ertakni eslatadi. Qahramonlarning otasi ham o‘rmon ruhlariga katta hurmat bilan munosabatda bo‘ladi, shuning uchun nafaqat bolalar, balki kattalar ham mo‘jizalarga ishonadi.

Katta bo‘lish har doim ham isyonni anglatmaydi

Miyazaki ko‘pincha oilaviy munosabatlar va an’analarga rioya qilish va hayotda o‘z yo‘lini tanlash o‘rtasidagi muvozanat haqida gapiradi. Ko‘pgina mualliflardan farqli o‘laroq, u o‘sib borayotgan yoshlarni keksa avlodga qarshi isyon sifatida ko‘rsatishga harakat qiladi.

“Kiki — eltuv xizmati”

Yaponiya, 1989-yil.

Fantaziya, komediya, sarguzasht.

Davomiyligi: 103 daqiqa.

IMDb: 7.8.

Kiki olim va jodugar oilasida o‘sadi. Qadimiy an’anaga ko‘ra, qiz 13 yoshida bitta ham jodugar bo‘lmagan boshqa shaharga borishi va yolg‘iz yashashi kerak. Kiki o‘z biznesini ochishga qaror qiladi — uchar supurgida tezkor yetkazib berish xizmatini ochadi.

Qizig‘i shundaki, qiz oilaviy an’analarga amal qiladi, garchi ularga zamonaviy elementlarni qo‘shishdan qo‘rqmasa ham. Masalan, jodugarlardek qora ko‘ylak kiyadi, lekin ayni paytda sochlariga qizil lenta taqadi.

“Ruhlar olami”

Yaponiya, 2001-yil.

Fantaziya, sarguzasht.

Davomiyligi: 125 daqiqa.

IMDb: 8.6.

Tixiro oilasi bilan yangi uylarini ko‘rishga kelganda onasi va dadasi adashib, kimsasiz shaharga kelib qoladi. U yerdagi tansiq ovqatlarni yegan ota-onasi cho‘chqaga aylanadi va qizi bilan birga sehrgar Yubaba tomonidan boshqariladigan sehrli dunyoga tushib qoladi. Endi Tixiro ularni afsundan qutqarishi kerak.

Qahramon to‘satdan mustaqil bo‘lishga majbur, chunki voqealar juda tez sodir bo‘ladi. Qiz ota-onasini normal hayotga qaytarish uchun qo‘lidan kelgan hamma ishni qiladi.

Urushdan yomonroq narsa yo‘q

Hayao Miyazaki — tinchlikparvar ijodkor. U Yaponiya hukumatini Ikkinchi jahon urushidagi ishtiroki uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga olishga chaqirgan va keyinroq AQSH Iroqni bombardimon qilgani uchun “Oskar” mukofotini topshirish marosimiga borishdan bosh tortgan. U o‘z asarlarida urush hatto yaxshi odamlarni dahshatli ishlar qilishga majbur qilishini ko‘rsatishga harakat qiladi.

“Porko Rosso”

Yaponiya, 1992-yil.

Fantaziya, melodrama, sarguzasht.

Davomiyligi: 94 daqiqa.

IMDb: 7.7.

Birinchi jahon urushi faxriysi Marko Pagott odamlardan shunchalik ko‘ngli qolgan ediki, yolg‘izlikda yashashni afzal ko‘radi. U uchuvchi bo‘lib ishlaydi, havo qaroqchilarini tijorat samolyotlaridan himoya qiladi. Jinoyatchilar tajribali uchuvchini yenga olmasligini tushunadi va Porko Rossoni yo‘q qilishi uchun amerikalik uchuvchi Alo Svinni yollashadi.

Bu multfilm ustida ish Yugoslaviyada urush boshlangan bir paytda ketayotgan edi. Bu Miyazakini g‘azab va tajovuzkorlikni ko‘rsatib, syujetni g‘amginroq qilishga majbur qiladi. Multfilmning oxirida esa odamlarni faqat mehr-muhabbat qutqara olishiga ishora bor.

“Harakatlanuvchi qal’a”

Yaponiya, 2004-yil.

Fantaziya, melodrama, sarguzasht.

Davomiyligi: 119 daqiqa.

IMDb: 8.2.

Shlyapa tikuvchi Sofi kelishgan sehrgar yigit Houlni sevib qoladi. Ammo muammo shundaki, yovuz Jodugar qizni kampirga aylantirib qo‘ygan. Kutilmaganda Sofi sevgilisining harakatlanadigan qal’asida farrosh bo‘lib ishlaydi.

Bir qarashda, bu shunchaki ertak. Ammo bu voqealar urush bo‘layotgan dunyoda sodir bo‘lishi bejiz emas. Muallif qisman bosh qahramonlar va ular atrofidagi dunyo o‘rtasida muloqot qiyinchiliklari va parallelliklarni keltirib chiqaradi, bu yerda odamlar ham bir-birini tushunishni xohlamaydi, bu esa dahshatli urushlarni keltirib chiqaradi.

“Bola va qarqara”

Yaponiya, 2023-yil.

Fantaziya, drama, sarguzasht.

Davomiyligi: 124 daqiqa.

IMDb: 7.6.

Mahitoning onasi Tokiodagi portlash paytida vafot etgan. Bolaning otasi xotinining singlisi — Natsukoga uylanadi va o‘g‘li bilan qishloqqa ko‘chib o‘tadi. Mahito avvaliga o‘gay onasi bilan yaxshi munosabatda bo‘lmaydi. Ammo bir kuni Natsuko g‘oyib bo‘ladi. Bolakay uni qutqarishi va, ehtimol, onasini topish uchun sehrli mamlakatga borishi kerak.

“Shamol kuchaymoqda” filmidan 10 yil o‘tgach, Miyazaki yana bir fantastik hikoya bilan animatsiyaga qaytdi. “Bola va qarqara” syujeti asosan avtobiografikdir. Hayao Miyazaki Ikkinchi jahon urushi paytida tug‘ilgan va uning otasi samolyot qismlari ishlab chiqaradigan zavodda ishlagan.

Ushbu multfilm asosan yaqin insonlar o‘limidan keyin qayg‘uni qanday qilib yengishga bag‘ishlangan. Aynan urush tufayli multfilm qahramoni ham yo‘qotishlarga duch keladi va bunga ko‘nika olmaydi.