Do‘st va juftlik tanlash: genlar inson hayotiga qanday ta’sir qiladi?

Genlar nafaqat tashqi ko‘rinish va kasalliklarga moyillikni, balki imtiyozlar va xatti-harakatlarni ham kodlashi haqida ko‘proq dalillar mavjud. Olimlar hatto DNK yordamida ovqatlanish odatlarini bashorat qilishga harakat qilishmoqda.

Vaqt o‘tishi bilan ba’zi individual tendensiyalar irsiyatga bog‘liq degan gipoteza tobora ko‘proq dalillar topdi. Shunday qilib, 2014 yilda Yel universiteti shifokori va sosiologi Nikolas Kristakis va San-Diyegodagi tibbiy genetika va siyosatshunoslik professori Jeyms Fauler genlar bizga kim bilan do‘stlashishni aytishi mumkinligini ko‘rsatdi.

Katta yurak tadqiqoti Framingham Heart Study ma’lumotlariga murojaat qilgan holda, mutaxassislar 1932 kishini tanlashdi, ularning aksariyati bir-biri bilan do‘stona aloqada bo‘lgan. Besh yuz mingga yaqin genetik belgilar tahlili shuni ko‘rsatdiki, do‘stlar begonalarga qaraganda ko‘proq umumiy gen variantlariga ega.

Jeyms Faulerning fikricha, o‘xshashlik kichik, genetik belgilarning atigi bir foizi, ammo evolyusiya nazariyasi uchun uning ahamiyati katta.

Ba’zi olimlar, biz ham biron bir sababga ko‘ra romantik sheriklarni tanlaymiz, deb hisoblashadi. Bizni o‘zimiz bilan bir xil balandlikdagi odamlar o‘ziga jalb qiladi degan taxmin bor. Bunday “simpatiya”ni ko‘proq nima aniqlayotgani hali aniq emas — genetik omillar yoki atrof-muhit. Edinburg universiteti tadqiqotchilari bu savolga javob berishga harakat qilishdi.

Ular tadqiqotga Buyuk Britaniyadan 13 mingdan ortiq juftlikni jalb qilishdi. Ularning genotiplarini tahlil qilib, mualliflar shunday xulosaga kelishdi: o‘z bo‘yimizni shakllantiradigan bir xil genlar sherik tanlash uchun javobgardir. Ya’ni, baland bo‘yli odam baland bo‘yli odamni afzal ko‘radi va aksincha.

“Scientific Reports”da chop etilgan tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, biz ham biron bir sababga ko‘ra ta’lim fanlarini tanlaymiz. Mualliflar 6584 aka-uka juftligi A-Level dasturiga kirishda qaysi fanlar bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tganligini ko‘rib chiqishdi. Ma’lum bo‘lishicha, u yoki bu kursni tanlash qarori 80 foiz irsiyat bilan belgilanadi. Shu bilan birga, atrof-muhitning ta’siri, masalan, maktabda yoki uyda, olimlar kamtarona 23 foizni baholadilar.

Boshqa tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, uyqu va uyg‘onish shakllari ham genetik jihatdan aniqlanadi. Shunday qilib, xalqaro tadqiqotchilar guruhi qariyb yetti yuz ming kishining genomlarini tahlil qilib, sirkad ritmlarni tartibga soluvchi genetik variantlarni topdilar.