Olimlar baxtning asosiy sirini topishdi: bu qanchalik oddiy ekanligiga hayron qolasiz

Odamlar doimo baxtning siri nimada ekanligini tushunishga harakat qilishgan. Va nima uchun kimdir eng qiyin paytlarda ham hayotdan zavqlanadi. Boshqalar esa azob chekishadi, garchi hamma narsa bor va mukammal bo‘lib tuyulsa ham – oila, uy-joy, mashina…

Daniyada Baxt ilmiy instituti ochilgan. Butanda butun bir Baxt vazirligi bor. Ammo baxt nimaligini chuqur o‘rganish nufuzli Garvard universiteti tomonidan olib borilmoqda. Bu haqda  kp.ru/daily nashri  xabar bermoqda. 85 yil davomida Garvard universiteti kim o‘zini ko‘proq baxtli his qilishini va nima uchun ekanligini o‘rganmoqda – 85 yil ketma-ket!

Hammasi 1938 yilda boshlangan. Ilk tajriba «quyonchalari» Garvard talabalari – badavlat oilalarning yoshlari, jamiyatning qaymoqlari edi. Jumladan, bo‘lajak AQSh prezidenti Jon Kennedi. Boshqa tomondan, Bostonning kambag‘al mahallalaridan kelgan tengdoshlari, ishsizlarning bolalari va jinoyatchilar.

Yillar o‘tdi. Hamma yoshlar voyaga yetdi, talabalar karera qildilar, yoshlar turmush qurishdi, farzand ko‘rishdi, ko‘chishdi, boylik orttirishdi, ishdan ketishdi, cherkovga va saylovlarga borishdi, kasal bo‘lishdi, ajrashishdi, beva qolishdi, katta boshqaruvchi bo‘lishdi va vafot etishdi. Olimlar bu vaqt davomida ularni bosqichma-bosqich kuzatdilar va tahlil qildilar.

Endi asl ishtirokchilarning deyarli hech biri tirik emas. Yangilari paydo bo‘ldi – ularning bolalari va nevaralari. Shunday qilib, tadqiqot davom etmoqda, hali ko‘p savollar bor!

Uni Garvard psixiatriya professori Robert Uoldinger boshqaradi. U bu lavozimda to‘rtinchi bo‘lib, yigirma yildan beri faoliyat yuritib kelmoqda. Uoldinger yaqinda «Yaxshi hayot» kitobini yozib tugatdi, unda u o‘zining va   oldingilarning asosiy xulosalarini to‘pladi.

Zavqlanish va ma’no izlash

Keling, nazariyadan boshlaylik.  Robert Uoldinger so‘zlariga ko‘ra, baxtning formulasi quyidagicha: biz uchun qadrli bo‘lgan odamlar bilan birga mazmunli hayot kechirish.

Baxtning ikki turi bor, deya tushuntiradi professor. Birinchisi gedonistik: hozir o‘zimni yaxshi his qilyapmanmi, hayotdan zavqlanyapmanmi?

Ikkinchisi evdamonictik: hayotimda mazmun bormi? Mening qilayotgan ishlarim qadriyatlarimga mos keladimi? Men yashayotgan va muloqot qilayotgan odamlar men uchun qadrlimi?

Baxtning ikkala turi biz uchun muhim. Ammo hayot davomida qarashlar o‘zgarishi mumkin.  

– Biz hammamiz baxtli bo‘lishni, lahzadan zavq olishni xohlaymiz va hech birimiz hayotning ma’nosi yo‘qligini his qilishni yoqtirmaymiz. Shu bilan birga, biz har doim ham o‘zimiz uchun qadrli bo‘lgan narsadan darhol zavq olmaymiz, deb tushuntiradi olim. – Ishdan keldingiz, charchagansiz, ammo bola injiqlik qilib yuzinchi marta xuddi shu ertakni aytib berishingizni so‘radi. Bu daqiqadan zavqlanyapsizmi? Xo‘sh, yo‘q, albatta. Ammo bola siz uchun aziz – siz esa kitobni olib, bu ertakni o‘qiysiz. Va bu sizning qadriyatlaringizga mos keladi.

85 yildagi asosiy kashfiyotdan olingan xulosa: boshqa odamlar bilan munosabatlar baxt uchun eng muhimi. Samimiy, iliq va uzoq muddatli. Ha, ha, ular ertakdagidek baxtli yashashadi.

Lekin! Bu faqat muvaffaqiyatli nikoh haqida emas. Kechagina havas qilgan bo‘ydoq do‘stingizga achinish bilan qarashga shoshilmang – ular aytadilar, siz haqiqiy baxtni ko‘rmayapsiz.

Baxt uchun turli munosabatlar juda muhim. Ayniqsa sodiq o‘rtoqlaringiz maktab yoki kollejda siz bilan birga bo‘lgan bo‘lsa. Ota-onalar va bolalar, aka-uka va opa-singillar o‘rtasidagi yaqinlik. Hamkasblarning qo‘llab-quvvatlashiga ishonch. Hatto qo‘shnilarga samimiy hamdardlik va fitnes klubidagi do‘stona muloqotlar ham xuddi shu baxt «xaltacha»sini tomchilab to‘ldirib boradi.

Tadqiqot ishtirokchilarining birinchi avlodi Qo‘shma Shtatlardagi Buyuk Depressiya va Ikkinchi Jahon urushidan o‘tdi, ko‘plari frontda urushda qatnashgan.

– Ulardan tirik qolishlariga nima yordam berganini so‘rashganda, hamma odamlar, munosabatlar haqida gapirgan. Askarlar uydan va o‘rtoqlardan kelgan xatlar bilan qo‘llab-quvvatlangan. Iqtisodiy inqiroz paytida qo‘shnilar bir-birlari bilan bo‘lishgani va eng qiyin bo‘lganlarga yordam berishganini aytishgan. Yaxshi munosabatlar hayotdagi har qanday bo‘ronlardan o‘tishimizga yordam beradi va oxir-oqibat bizni baxtli qiladi. Ijtimoiy aloqalaringiz qanchalik ko‘p bo‘lsa, shunchalik yaxshi va uzoq umr ko‘rishingiz mumkin, – deya xulosa qiladi professor.

Va yana hamma narsa individualdir: munosabatlar har bir kishi uchun muhim, ammo har xil darajada. Hech kim introvert va ekstrovertni bekor qilmagan. O‘zingiz bilan yolg‘iz, jim bo‘lishni xohlash odatiy holdir. Yolg‘iz yashash baxtni istisno etmaydi.

Lekin nega munosabatlar juda muhim?

«Eng ehtimoliy gipoteza: yolg‘iz, ijtimoiy jihatdan izolyasiya qilingan odamlar surunkali zo‘riqish holatida yashaydilar, ularda kortizol, stress gormoni darajasi yuqori», – deydi  Robert Uoldinger. – Hayotimdagi eng yomon vaqtlar yolg‘iz qolganim edi. Men Ayova shtatidagi kichik shaharchada yashardim. Garvardda o‘qiyotgan yillarim juda qiyin yil edi, keyin men do‘stlar topdim. Keyinchalik, tadqiqotda ishtirok etish meni o‘z munosabatlarimni qayta ko‘rib chiqishga majbur qildi. Alida men kun bo‘yi band edim  – dars berish, maqola yozish, o‘qish, xatlarga javob berish va hokazo. Ammo men bolalarim bilan biron joyga borishga yoki do‘stlarim bilan uchrashishga vaqt topa boshladim. Endi men birinchi navbatda shunday qilaman va qolgan vaqtlarda faqat elektron pochtani tekshiraman yoki maqolalarni tahrir qilaman.

Dono egoist – alturist

Bizni yana nima xursand qiladi? Saxiylik. Yangi narsalarga qiziqish va ochiqlik, o‘zgarish va moslashishga tayyorlik, salomatlik. Erkinlik va o‘zingiz qaror qabul qilish imkoniyati – hech bo‘lmaganda hayotiy masalalarda, yana ishonch.

— Dunyodagi barcha dinlarda ezgulik, saxovat haqida so‘z yuritilishi bejiz emas. Faqat o‘zi haqida o‘ylaydigan odamlar uchun baxtli bo‘lish qiyinroq. Men Dalay Lamaning iborasidan hayratlanaman: «Dono egoistlar boshqalar haqida qayg‘uradilar», – deb tan oladi  Uoldinger. – Chunki yordam va g‘amxo‘rlik eng avvalo, o‘zimizga quvonch va mamnuniyat bag‘ishlaydi. Ha, odamlarga do‘stona munosabat, samimiy qiziqishni rivojlantirish va o‘rgatish mumkin.

Psixiatr buni «ijtimoiy moslik» deb ataydi. Yaxshi jismoniy holatda bo‘lish uchun haftada bir necha marta sport zaliga yoki basseynga borasizmi? O‘zaro munosabatlarda ham shunday qilish kerak!

– Bu ko‘p vaqt talab qilmaydi: vaqti-vaqti bilan shaxsiy pochtadagi xabarlarni o‘qish, yaqinlar bilan kafelarda uchrashish, piyoda suhbatlashish. Ammo bu oddiy ishlarni muntazam ravishda bajarsak, odamlar bilan aloqalarimiz jonli va mustahkam bo‘ladi, – deydi baxt bo‘yicha dunyodagi yetakchi ekspert o‘z tavsiyalari bilan o‘rtoqlasharkan.

Ijtimoiy tarmoqlar ham muloqot maydoni bo‘la oladimi? Baxtli bo‘lishga yordam beradimi?

– Agar biz boshqa odamlar bilan aloqada bo‘lish, yangi do‘stlarni topish va eski do‘stlarni qo‘llab-quvvatlash uchun ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlardan foydalansak, ha. Ammo agar biz shunchaki tasmani aylantirib faqat iste’molchi bo‘lsak, aksincha, o‘zimizni yomon his qilamiz.

Professordan uchta maslahat

Xo‘sh, biz qayerda emasmiz?

«Har bir avlod dunyo tubsiz tubsizlikka ketayotgandek his qiladi,» – deydi olim. – Baxt bizda nima yetishmayotganiga bog‘liq». Agar atrofimizdagi hamma narsa zerikarli bo‘lib ketsa, barqarorlikka erishganimizda biz o‘zimizni baxtli his qilamiz. Va agar biz juda zeriksak, yorqin his-tuyg‘ular bizga baxt keltiradi. Ya’ni, baxtning bir qismi bizda yo‘q narsadadir.

Pul haqida nima deyish mumkin?

Albatta, ular ham rol o‘ynaydi. Ammo «iqtisodiy xavfsizlik» haqida gapirish to‘g‘riroq, deb hisoblaydi  Robert Uoldinger.

«Agar odamning oziq-ovqat sotib olishga puli va yashash uchun hech qanday joyi bo‘lmasa, u baxtli bo‘lishi dargumon», – deydi olim.

Lekin muhimi, qulaylik va u uchun zarur bo‘lgan daromad darajasi (uy, oziq-ovqat, kiyim-kechak, o‘yin-kulgi …) yetarli bo‘lsa bas, ammo boylik emas, millionlar emas.

Qo‘ldan chiqarsang tuta olmaysan

– Baxt haqida ko‘plab afsonalar mavjud. Ulardan biri baxtga erishish uchun ko‘p mehnat qilish kerak, shundan keyingina dam olish mumkin. Har doim baxtli bo‘lish mumkin emas, deydi professor ishonch bilan. – Biz minglab hayotlarni o‘rgandik. Hech kim doim o‘zini baxtli his etmaydi. Baxtni lahzalarda his qilish mumkin.