Time jurnali 2024 yil uchun 10 ta asosiy global xavfni nomladi

Donald Trampning AQSh prezidentlik saylovidagi g‘alabasi, Yaqin Sharqdagi urushning avj olishi, bo‘lingan Ukraina, nazoratsiz sun’iy intellekt va muhim minerallar uchun kurash – Time jurnali 2024-yilning 10 ta asosiy global xavf–xatarini nomladi.

Time jurnali 2024-yilning eng katta 10 ta global xavflari roʻyxatini eʼlon qildi. Nashr muharrirlarining qayd etishicha, o‘tgan yili dunyodagi asosiy voqealar ikkita qurolli mojaro bo‘lgan – Ukraina Rossiya bosqiniga qarshilik ko‘rsatayotgani va Isroil XAMASga qarshi kurashayotganidir.

Bu yil mojarolar kengayishi mumkin, ammo Qo’shma Shtatlarning o’ziga qarshi uchinchi “urushi” eng katta global xavf tug’diradi, deydi Time.

1. Qo’shma Shtatlar o’ziga qarshi

AQSh armiyasi va iqtisodiyoti nihoyatda kuchli bo’lib qolsa-da, AQSh siyosiy tizimi boshqa rivojlangan demokratik davlatlarga qaraganda ko’proq qiyinchiliklarga uchraydi. 2024-yilda bu muammo yanada og‘irlashadi, deb yozadi Time.

“Prezidentlik saylovlari mamlakatdagi siyosiy boʻlinishlarni chuqurlashtiradi, Amerika demokratiyasini mamlakat 150 yil davomida boshdan kechirmagan sinovdan oʻtkazadi va Qoʻshma Shtatlarning xalqaro obroʻsiga putur yetkazadi”, deyiladi maqolada.

Gap bo’lajak prezidentlik saylovlarida Donald Trampning ehtimoliy g’alabasi haqida ketmoqda. Inqirozlar hukm surayotgan dunyoda, Trampning hokimiyat tepasiga kelishi, Amerikaning jahon sahnasidagi mavqeini zaiflashtiradi, deydi jurnalistlar.

2. Yaqin Sharq tubsizlik chetida

2024-yilda G‘azodagi janglar kengayadi va uning kattaroq mintaqaviy urushga aylanib ketish xavfi bor. AQSh va Eronning kurashda bevosita ishtirok etishini inkor etib bo’lmaydi.

“Mojaro jahon iqtisodiyoti uchun xavf tug‘diradi, geosiyosiy va siyosiy bo‘linishlarni kuchaytiradi va global ekstremizmni kuchaytiradi. Xavfning eng katta muammosi Isroil yoki Hizbullohning bir-biriga hujum qilishi boʻladi”, – deydi Time.

Maqolada ta’kidlanishicha, G’azo mojarosida ishtirok etayotgan hech bir davlat mintaqaviy mojaroni qo’zg’atmoqchi emas, ammo “kukun quruq va o’yinchilar soni keskinlashuv xavfini oshiradi”.

3. Bo’lingan Ukraina

Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi tarixiy muvaffaqiyatsizlik bo‘lib qolmoqda, deb yozadi Time. NATO yangi aʼzolar Finlyandiya va Shvetsiya bilan mustahkamlanmoqda, Yevropa Ittifoqi esa Ukrainaning ittifoqqa qoʻshilish jarayonini boshladi.

“Ammo bu yil Ukraina de-fakto bo‘linib ketadi va Rossiya endi jang maydonida tashabbus va moddiy ustunlikka ega”, — deyiladi maqolada.

“2024 yil mojaroda burilish nuqtasi”, deb hisoblaydi nashr muharrirlari. “Agar Ukraina tez orada kadrlar bilan bog’liq muammolarni hal qilmasa, qurol ishlab chiqarishni ko’paytirmasa va real harbiy strategiya ishlab chiqmasa, uning hududiy yo’qotishlari doimiy va ehtimol kengayishi mumkin”.

4. Boshqarilmaydigan Sun’iy Intellekt

2024 yilda texnologiya SI boshqaruvini ortda qoldiradi, chunki tartibga soluvchilarning sun’iy intellektni nazorat ostiga olish harakatlari sustlashadi. Texnologik kompaniyalar deyarli hech qanday cheklovlarsiz qolmoqda, ancha kuchli sun’iy intellekt modellari va vositalari hukumatlar nazorati ostida emas, deya ogohlantiradi Time.

5. Amerikaning yolg’onchi va xavfli do’stlar o’qi

2024-yilda Rossiya, Shimoliy Koreya va Eron bir-birining imkoniyatlarini rivojlantiradi va jahon sahnasida “borgan sari muvofiqlashtirilgan va buzg‘unchi yo‘llar bilan” harakat qiladi, deya qayd etadi jurnal.

Shu bilan birga, hatto Vashingtonning do’stlari – Ukraina, Isroil va (ehtimol) Tayvan rahbarlari ham Qo’shma Shtatlarni, ularni chetlab o’tmoqchi bo’lgan qarama-qarshilikka tortadilar, deyiladi maqolada.

6. Xitoyda tiklanishning yo’qligi

Xitoy rahbari Si Tszinpin hokimiyatining zaiflashishi yoki katta islohotlarda tubdan burilish bo’lmasa, Xitoy iqtisodiyoti 2024 yil davomida past natijalarni ko’rsatadi.

“Pekin oʻzining iqtisodiy oʻsish surʼatini toʻxtatib turgan modelini isloh eta olmasligi, mamlakatdagi moliyaviy muammolar va aholi ishonchining inqirozi Xitoy Kommunistik partiyasi rahbariyatidagi boʻshliqlarni ochib beradi va ijtimoiy beqarorlik xavfini oshiradi”, deb yozadi Time.

7. Muhim mineral resurslar uchun kurash

Muhim minerallar 21-asrda o’sish, innovatsiyalar va milliy xavfsizlikni ta’minlaydigan deyarli har bir sanoatning muhim tarkibiy qismi bo’ladi – toza energiyadan ilg’or hisoblash, biotexnologiya, transport va mudofaagacha.

2024 yilda butun dunyo hukumatlari sanoat siyosati va savdo cheklovlarini kuchaytiradi, bu esa muhim minerallar yetkazib berishni to’xtatadi, deb taxmin qilmoqda Time.

8. Xatoga o’rin yo’q

2021-yilda boshlangan global inflyatsiya shoki 2024-yilda ham iqtisodiy va siyosiy bosim o‘tkazishda davom etadi.

“Doimiy inflyatsiya tufayli yuzaga kelgan yuqori foiz stavkalari, butun dunyo bo’ylab iqtisodiy o’sishni sekinlashtiradi va hukumatlarda o’sishni rag’batlantirish yoki zarbalarga javob berish, moliyaviy stress, ijtimoiy tartibsizlik va siyosiy beqarorlik xavfini oshirish uchun kam imkoniyatlar qoldiradi”, dedi Time.

9. El-Ninyo qaytmoqda

Maqolada ta’kidlanishicha, to’rt yillik tanaffusdan so’ng El-Ninyo iqlim fenomeni joriy yilning birinchi yarmida eng yuqori cho’qqisiga chiqadi va bu ekstremal ob-havo hodisalariga olib keladi.

Bular, o‘z navbatida, oziq-ovqat xavfsizligi, suv tanqisligi, logistika uzilishlari, kasalliklarning tarqalishi, migratsiya va siyosiy beqarorlikka olib keladi, ayniqsa pandemiya, energiya va oziq-ovqat narxlari zaiflashgan mamlakatlarda, deya ta’kidlaydi Time.

10. Xavfli biznes

Mijozlar, xodimlar va investorlar – asosan ilg’or bo’lganlar – AQSh madaniyati urushlarini korporativ ofislarga olib kelishdi. “Endi sudlar, shtat qonun chiqaruvchi organlari, gubernatorlar va faollar guruhlari – asosan konservativlar – javob qaytarishadi”, deb yozadi jurnal.