Apple tarixi: birinchi shaxsiy kompyuterlar chiqarilishidan tortib iPhone’gacha, kompaniyaning taniqli texnologiya gigantiga aylanishi

Mazkur materialda kompaniyaning qanday paydo bo‘lgani, uni yuritishdagi qiyinchiliklari hamda bugungi kundagi omadli qadamlari haqida ma’lumotlar berilgan.

“Apple”ning hikoyasi bitta garaj va uchta do‘st bilan boshlanadi. Stiv Jobs va Stiv Voznyak — kompaniyaning eng taniqli asoschilaridir.

“Biznes tarixi” sahifasining navbatdagi sonida “Apple” tarixini batafsil bayon qilib, birinchi shaxsiy kompyuterlar “Apple I” va “Apple II” chiqarilishidan tortib, taniqli texnologiya gigantining o‘zgarishigacha tanishtiramiz.

Startapning boshlanishi: “Apple”ning birinchi kompyuteri

Jobs va Voznyak 1971-yilda umumiy do‘sti Bill Fernandes orqali tanishgan, keyinchalik u “Apple” kompaniyasining birinchi xodimlaridan biriga aylangan.

Jobs va Voznyak birgalikda 1975-yildan beri Kaliforniyaning Menlo-Park shahrida o‘tkazib kelinadigan “Homebrew” kompyuter klubida ishtirok etishadi. U yerda Voznyak birinchi bo‘lib “MITS”ning Altair mikrokompyuterini ko‘rdi va kompaniyaning o‘z qo‘llari bilan qilish usulidan ilhom oldi. U iste’molchi uchun oddiyroq narsani yaratmoqchi edi.

Shunday qilib, Voznyak yozuv mashinkasiga o’xshash klaviaturali birinchi kompyuterni yaratdi. Ekran o’rniga oddiy televizorni ulashingiz mumkin. Keyinchalik “Apple I” deb nomlangan ixtiro zamonaviy kompyuterning prototipiga aylandi.

Jobs Voznyakning ixtirosini yoqtirdi va uni ishlab chiqarishni moliyalashtirish uchun “VW” mikroavtobusini sotdi. Voznyak o‘zining HP kalkulyatorini sotdi va 1976-yil 1-aprelda Ronald Ueyn bilan birgalikda “Apple Computer Inc” kompaniyasiga asos soldi.

1977-yil aprel oyida “Apple II” G‘arbiy Sohil kompyuter yarmarkasida taqdim etildi. Oldingi “Apple” kompyuteri kabi, u chinakam innovatsion qurilma edi.

1978-yilga kelib, “Apple” bir nechta xodimlaridan iborat o‘z ofisiga ega edi. Keyingi yillarda kompaniyaning daromadi tez sur’atlar bilan o‘sib bordi va har to‘rt oyda ikki baravar ko‘paydi.

1977-yil sentabridan 1980-yil sentabriga qadar “Apple”ning yillik sotuvlari $775 ming.dan $118 mln.gacha (o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati 533%) oshdi.

Birinchi IPO

“Apple” 1980-yil 12-dekabrda aksiyalarini har biri uchun $22dan birjaga chiqardi. “EDN Network” ma’lumotlariga ko‘ra, kompaniyaning $4,6 mln.lik aktsiyalari qisqa vaqt ichida sotilgan. Shundan so‘ng “Apple”ning eng yirik aksiyadori Stiv Jobs $217 mln.lik boylikka ega bo‘ldi.

“Apple”ning muvaffaqiyatli va muvaffaqiyatsiz ishlanmalari

1980-yilga kelib “IBM” va “Microsoft” bozordagi ulushini oshirdi. Korporativ hisoblashda ushbu kompaniyalar bilan raqobat qilish uchun “Apple” o‘sha yili Apple III ni chiqardi.

Biroq, dizayndagi xato tufayli yangilik muvaffaqiyatli bo‘lmadi. Kompyuterlarni kamroq shovqinli qilish uchun Jobs ularning haddan tashqari qizib ketishiga sabab bo‘lgan shamollatish teshiklarini olib tashlashni taklif qildi.

Jobs kelajakdagi barcha kompyuterlar bugungi kunda hamma joyda qo‘llaniladigan grafik foydalanuvchi interfeysiga (Graphical User Interface, GUI) ega bo‘lishi kerakligiga amin bo‘ldi. U darhol keyingi avlod “Apple” kompyuteri — “Apple Lisa” uchun grafik interfeysni ishlab chiqishga kirishdi.

Biroq, keyinchalik Jobs ichki kelishmovchiliklar tufayli “Lisa” jamoasidan chetlashtirildi va budjetli “Macintosh” kompyuterini ishlab chiqish bo‘yicha boshqa loyihaga qo‘shildi. “Lisa” 1983-yilda chiqarilgan va uning yuqori narxi hamda cheklangan dasturiy ta’minot tufayli juda yomon sotilgan.

Jobs “Liza” jamoasidan bo‘shatilgandan so‘ng, u “Macintosh”ni ishlab chiqishni o‘z zimmasiga oldi. Bugungi kunga kelib, “Macintosh” foydalanuvchilarga eng qulay va integratsiyalangan grafik interfeys va sichqonchani ommaviy bozorga kirgan birinchi shaxsiy kompyuter sifatida tanilgan.

“Lisa”dan farqli, “Macintosh” faol marketing kampaniyasi tufayli haqiqiy muvaffaqiyatga erishdi.

1983-yilda, “Macintosh”ning chiqarilishidan sal oldin, Jobs Jon Skallini “Apple” kompaniyasining yangi bosh direktori lavozimiga ishga oldi, chunki bosh direktor Mark Markkula nafaqaga chiqishga qaror qildi.

Stiv Jobsning lavozimidan ketishi

1985-yilda Jobs va Skulli o‘rtasida ziddiyat yuzaga keldi, natijada Jobs o‘z lavozimini tark etdi va yangi “NeXT” kompaniyasiga asos soldi.

Taxminan bir vaqtning o‘zida Stiv Voznyak ham o‘z aksiyalarining katta qismini sotgan holda kompaniyani tark etdi.

Gil Amelio 1996-yilda bosh direktor lavozimini egalladi va bir nechta o‘zgarishlarni amalga oshirdi, jumladan, ommaviy ishdan bo‘shatish va xarajatlarni qisqartirish.

“Apple” aksiyalari oxirgi 12 yillik eng past darajaga yetdi. Keyin 1997-yil fevral oyida Amelio Jobsning yangi “NeXT” kompaniyasini $429 mln.ga sotib olishga va uni “Apple”ga qaytarishga qaror qildi.

1997-yil iyul oyida Jobs vaqtinchalik bosh direktor etib tayinlandi. Kompaniya boshqaruvi katta moliyaviy yo‘qotishlar va uch yil davomida rekord darajada past bo‘lgan aksiyalar tufayli bunga rozi bo‘ldi.

Birinchi iPhone

2007-yil 9-yanvarda “Apple” o‘zining birinchi sensorli mobil telefonini taqdim etdi. iPhone MP3 va videolarni ijro etishi va internetga kirishi mumkin edi. Birinchi modellar faqat AT&T simsiz aloqalarini qo‘llab-quvvatlagan.

2008-yilda “Apple” iPhone 3G modelini ishlab chiqardi. iPhone 3G chiqqandan keyingi dastlabki uch kun ichida bir million dona sotilgan. O‘sha yili “Apple” iPhone foydalanuvchilari ilovalarni xarid qilishlari mumkin bo‘lgan “App Store” onlayn-do‘konini taqdim etdi.

“Apple” logotipi tarixi

1984 yil dekabr oyida “Byte” jurnaliga bergan intervyusida Voznyak bu g’oya o‘sha paytda “ba’zida Oregondagi bog’larda ishlagan” Jobsdan kelganini aytgan.

Stiv Jobsning tarjimai holiga ko‘ra, bu nom unga olma fermasidan qaytganidan keyin kelgan. Bunday nomning afzalliklaridan biri uning A harfi bilan boshlanishi edi, ya’ni kompaniya istalgan ro‘yxatda yuqori o‘rinni egallaydi.

“Apple”ning omadli yillari

2011-yilda Jobs ketganidan va yangi bosh direktor Tim Kuk kelganidan beri kompaniya avvalgi mahsulotlarning bir nechta yangi versiyalarini chiqardi va bir qator yangi mahsulotlarni taqdim etdi.

• 2011-yilda iPhone 4S o‘rnatilgan Siri shaxsiy yordamchisi bilan chiqarildi;
• 2012-yilda iPad’ning kichikroq versiyasi bo‘lgan iPad Mini, 2015-yilda esa biznes uchun mo‘ljallangan kattaroq iPad va iPad Pro sotuvga chiqdi;
• “Apple” o‘zining eng yirik xaridini 2014-yilda $3 mlrdd.ga quloqchin va karnay ishlab chiqaruvchi “Beats”ni sotib olganida amalga oshirdi;
• 2015 yilda “Apple” kompaniyasi Apple Watch aqlli soatini taqdim etdi. 2018-yilda 4-seriya EKGni qo‘llab-quvvatlashni joriy etdi;
• AirPods simsiz minigarnituralari 2016 yilda paydo bo‘ldi va sotuvlar bo‘yicha bozor yetakchisiga aylandi.

iPhone mashhurligi tufayli 2018-yilda “Apple” trillion dollarlik bahoga erishgan birinchi kompaniya bo‘ldi. Ikki yil o‘tgach, u bu ko‘rsatkichni ikki baravar oshirgan birinchi kompaniya bo‘ldi.

“Apple” bugungi kunda

“Apple” kompaniyasi kapitallashuv boʻyicha $3 trln.lik chegarani bosib oʻtishga harakat qilmoqda, deya xabar berdi “Bloomberg” nashri.

Nashrning hisob-kitoblariga ko‘ra, yil boshidan buyon “Apple” aksiyalari 35%ga qimmatlashgan, bozor qiymati esa $690 mlrd.ga oshgan.

Qayd etilishicha, hozir kompaniyaning kapitallashuvi deyarli $2,76 trln.ni tashkil etadi.

“Apple”ning bozor qiymati 2022-yilning 3-yanvarida savdolar chog‘ida, dunyoda birinchi bo‘lib $3 trln.dan oshdi.